تأمین دلیل چیست؟
در بسیاری از موارد شرایطی پیش می‌آید که لازم است اتفاق افتادن امری یا وجود چیزی در جایی رسماً ثبت و احراز شود تا درصورت تغییر حالت یا از بین رفتن آن در آینده بتوان آن را اثبات و به آن استناد کرد. در این گونه موارد از نهاد «تأمین دلیل» استفاده می‌شود. تأمین دلیل در امنیت قرار دادن دلیلی است که اکنون وجود دارد. ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی در این‌باره می‌گوید: «در مواردی که اشخاص ذینفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذّر یا متعسّر خواهد شد، می توانند از دادگاه درخواست تأمین آنها را بنمایند. مقصود از تأمین در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از این گونه دلایل است».
منظور از تعذر و تعسر استفاده از دلیل در آینده چیست؟
متعذّر یعنی غیرممکن و محال، متعسّر یعنی سخت و دشوار. منظور ماده از تعذر و تعسر استفاده از دلایل در آینده این است که ممکن است دلیلی که اکنون وجود دارد، در آینده از بین برود و یا استفاده از آن در زمان لزوم، بسیار سخت و دشوار گردد. برای مثال در قرارداد مشارکت در ساخت، سازنده ممکن است برخلاف قرارداد با مالک، در حال استفاده از مصالح نامرغوب مانند آهن، تیرچه یا لوله درجه دو باشد و چون این مصالح بعداً با گچ و سیمان پوشیده می‌شوند و اثبات تخلف سازنده دشوار می‌شود، تأمین دلیل می‌تواند طریقی مطمئن برای اثبات تخلف سازنده باشد.
شیوه‌ی درخواست و رسیدگی
درخواست تأمین دلیل می‌تواند پیش از اقامه‌ی دعوا و یا در هنگام دادرسی تقدیم شود. مرجع رسیدگی به تأمین دلیل در حال حاضر مطابق ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1394، شورای حل اختلاف محلی است که دلایل در حوزه آن قرار دارد. این درخواست باید حاوی نکات زیر باشد:
1-مشخصات درخواست کننده و طرف او: البته هرگاه تعیین طرف مقابل برای درخواست کننده تأمین دلیل ممکن نباشد درخواست بدون تعیین طرف مقابل پذیرفته می‌شود.
2-موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تأمین دلیل می‌شود.
3-اوضاع و احوالی که موجب درخواست تأمین دلیل شده است.
برای مثال اتومبیل ما در تصادف صدمه دیده و طرفی که مقصر بوده است، حاضر نیست خسارت ما را بدهد و ناچار هستیم برای مطالبه خسارت طرح دعوا کنیم. از طرفی به خودروی خود نیز نیاز داریم و باید برای استفاده از آن تعمیرش کنیم. پس در دادخواست تأمین دلیل خواهیم نوشت: چون خوانده که در تصادف مقصر بوده حاضر به جبران خسارت نیست و از طرفی به اتومبیل خود نیاز دارم و مجبور به تعمیر آن هستم و به این ترتیب آثار خسارت محو و تعیین میزان خسارت وارده متعذر خواهد شد، بنابراین به منظور ثبت و حفظ آثار تصادف، صدور و اجرای قرار تأمین دلیل با جلب نظر کارشناس از محضر عالی استدعا می‌شود تا در طرح دعوای مطالبه خسارت علیه خوانده مورد استفاده قرار گیرد.
مقصود از تأمین دلیل و ارزش آن
مقصود از تأمین دلیل تنها صورت برداری و حفظ دلایل است و مجری قرار نمی‌تواند به کیفیت و خصوصیات دلیل تعرض نماید. برای مثال اگر مورد تأمین سند عادی باشد، مجری قرار نباید وارد این قضیه شود که آیا سند اصالت دارد یا خیر. به علاوه در اجرای قرار تأمین دلیل نمی‌توان طرف مقابل را مكلف به انجام امر یا خودداری از انجام امری نمود و یا مال یا وجهی از او گرفته و یا توقیف نمود. از طرف دیگر خلاف دلیلی را که تأمین شده می‌توان اثبات نمود، همان‌طور که خلاف هر دلیلی را که در دادگاه ابراز می‌شود، می‌توان اثبات کرد و تأمین شدن یک دلیل به آن اعتبار اضافی نمی‌دهد بلکه هدف از تأمین دلیل تنها این است که دلیل تا زمان طرح و ارائه در دعوای اصلی حفظ شود و تشخیص ارزش آن در موارد استفاده با دادگاه می‌باشد.
تأمین دلیل برای حفظ و نگهداری ادله ای است که وجود دارند؛ بنابراین با تحصیل دلیل یا کشف دلیل تفاوت دارد. درخواست تأمین دلیل در مواردی به عمل می‌آید که اشخاص ذینفع احتمال دهند در آینده، استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان با استفاده از قراین و امارات موجود در محل یا دلایلی که نزد اطراف دعوا یا دیگری است متعذر یا متعسر خواهد شد؛ بنابراین تعیین نفقه ماهیانه زوجه و فرزند که رسیدگی به آن مستلزم رسیدگی قضایی است، ذاتاً به گونه‌ای است که در قالب تأمین دلیل امكانپذیر نیست.
سرسبز باشید
سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری