اعسار را چگونه اثبات کنیم؟

دعوای اعسار اعم از اعسار از هزینه‌ی دادرسی و محکوم به، یکی از شایع‌ترین دعاوی مطروحه در محاکم است و همین امر موجب شده تا بخاطر اهمیت موضوع در وب سایت حقوقی وکیلان در خصوص دعوای اعسار برای شما عزیزان توضیحاتی ارائه دهیم. برای اطلاع از شرایط و مقررات حاکم بر دعوای اعسار با وب سایت حقوقی وکیلان همراه باشید.

دعوای اعسار

اعسار از کلمه عسر به معنای سختی و تنگدستی گرفته شده است و به معنای عدم توانایی مالی جهت پرداخت بدهی می‌باشد. به شخصی که جهت پرداخت دیون خود مالی ندارد، معسر گفته می‌شود. مطابق ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، «معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد». البته وضعیت اعسار صرفاً مخصوص اشخاص حقیقی غیر تاجر است و از شخص تاجر دادخواست اعسار پذیرفته نمی‌شود. اشخاص تاجر اگر توانایی پرداخت دیون و بدهی‌های مالی خود را نداشته باشند باید تقاضای صدور حکم ورشکستگی بدهند. از نظر قانون تجارت، تاجر به شخصی گفته می‌شود که اقدام به انجام معاملات تجاری می‌کند و شغل تجارت را، شغل معمول خود قرار داده است. برای مثال: خرید یا تحصیل هر نوع مال منقول، به قصد فروش یا اجاره، تصدی به حمل و نقل، به هر صورتی که باشد اعم از راه خشکی یا آب یا هوا، انجام هر نوع دلالی یا حق‌ العمل کاری ( کمیسیون ) و یا عاملی و همچنین تصدی و عهده دار شدن به هر نوع تأسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می‌ شود؛ از قبیل تسهیل معاملات ملکی یا پیدا کردن خدمه یا تهیه و رساندن ملزومات و غیره، تأسیس و به کار انداختن هر قسم کارخانه، تصدی به عملیات حراجی،تصدی به هر قسم نمایشگاه‌ های عمومی، هر قسم عملیات صرافی و بانکی، معاملات برواتی، عملیات بیمه بحری و غیر بحری و کشتی‌ سازی و خرید و فروش کشتی و کشتیرانی داخلی یا خارجی و معاملات راجع به آن معاملات تجاری محسوب می‌شود و کسی که شغل معمول او انجام این کارها باشد تاجر محسوب می‌شود.

نمونه رأی: دادنامه شماره 9309982163200873 مورخ 23/06/1395

در خصوص دعوی آقای س. ز.ن. بطرفیت آقای ر. ش.پ. بخواسته صدور حکم بر اعسار از پرداخت محکوم به مقوم بر 000/ 000/ 500/ 1 ریال به استناد شهادت شهود به شرح دادخواست تقدیمی نظر به اینکه به شرح مفاد شهادتنامه استنادی ابرازی از سوی خواهان و نیز اظهارات نامبرده، مشارالیه در آژانس املاک س. واقع در ... اشتغال دارد که با استناد به اینکه حسب ماده 2 از قانون تجارت اشتغال به هر قسم عملیات دلالی یا حق العمل‌کاری عمل تجاری محسوب می گردد و از تاجر ادعای اعسار پذیرفته نمی شود؛ قرار عدم استماع دعوی خواهان صادر و اعلام می گردد. قرار صادره ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدید نظر خواهی در محاکم تجدید نظر استان تهران می باشد. این رأی در شعبه 29 دادگاه تجدیدنظر استان تهران تأیید گردیده است.

 

انواع دعوای اعسار

اعسار بر دو نوع است:

• اعسار از پرداخت هزینه‌های دادرسی
• اعسار از پرداخت محکومٌ‌به.

اعسار از هزینه‌ی دادرسی

معسر از هزینه‌ی دادرسی کسی است که به واسطه‌ی عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت، قادر به تأدیه آن نیست. جهت ثبت دادخواست و رسیدگی دادگاه به دعوا هزینه‌‌هایی باید پرداخت شود. فرد عادی(حقیقی) که به منظور دریافت حق خود و در واقع به عنوان خواهان اقدام به تشکیل پرونده می نماید و یا تقاضای تجدیدنظر یا فرجام خواهی دارد اما از نظر مالی قادر به پرداخت هزینه های مربوطه به مراجع قانونی نیست، می‌تواند ضمن دادخواست اصلی و یا به موجب دادخواست جداگانه دادخواست اعسار از هزینه دادرسی را نیز تقدیم کند و اگر این ادعا از سمت دادگاه پذیرفته شود، از پرداخت هزینه دادرسی معاف می‌شود و بدون پرداخت هزینه به خواسته‌ی اصلی که مطرح کرده رسیدگی می‌شود. حق داشتن وکیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حق الوکاله‌ی وکیل نیز از دیگر مزایای پذیرش این نوع اعسار است. البته هرگاه معسر قادر به پرداخت هزینه گردد و یا در دعوای اصلی پیروز شود و از حالت اعسار خارج گردد، هزینه دادرسی از او دریافت می‌گردد.

اعسار از پرداخت محکوم‌ٌ‌به

محکومٌ‌به یعنی آنچه فرد بدان محکوم شده‌ است. در هر دعوا معمولاً یک طرف پیروز می‌شود و دادگاه به نفع او حکم صادر می‌کند. به کسی که حکم به نفع او صادر شده، محکومٌ‌له و فردی که محکوم شده، محکومٌ‌علیه و به چیزی که محکومٌ‌علیه به پرداخت آن محکوم شده است، محکومٌ‌به گفته می‌شود. حال اگر فرد محکوم به علت نداشتن مالی غیر از مستثنیات دین و یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت، قادر به پرداخت محکومٌ‌به نباشد و به اصطلاح معسر باشد، برای جلوگیری از حبس و به زندان افتادن باید دادخواست اعسار تقدیم کند وگرنه با درخواست محکومٌ‌له حکم جلبش صادر می‌شود.

ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت‍‌های مالی: اگر استیفای محکومٌ‌ به از طرق مذکور در این قانون ممکن نگردد محکومٌ‌علیه به تقاضای محکومٌ‌ له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته‌ شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکومٌ‌ له حبس می‌شود. چنانچه محکومٌ‌علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجرائیه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده ‌باشد حبس نمی‌شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.

 

مدارک و مستندات دعوی اعسار از محکومٌ به

1- تصویر اجراییه یا دادنامه قطعی

2- استشهادیه

3- استماع شهادت شهود

4- فرم لیست اموال و دارایی شخص متقاضی

 

شرایط و نحوه‌ی اثبات اعسار

طبق ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مدعی اعسار باید ضمن معرفی اموال خود برای اثبات اعسار، حداقل دو شاهد نیز معرفی کند.

ماده8 ـ مدعی اعسار باید صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، به‌ طور مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که وی به هر عنوان نزد بانکها و یا مؤسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، به همراه مشخصات دقیق حسابهای مذکور و نیز کلیه اموالی که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک‌سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست اعسار خود کند. در مواردی که بار اثبات اعسار برعهده مدیون است و نیز در مواردی که سابقه ملائت او اثبات شده باشد هرگاه مدیون بخواهد ادعای خود را با شهادت شهود ثابت کند باید شهادتنامه کتبی حداقل دو شاهد را به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه نماید. شهادتنامه مذکور باید علاوه بر هویت و اقامتگاه شاهد، متضمن منشأ اطلاعات و موارد مندرج در ماده (9) این قانون باشد.

شاهد باید علاوه بر هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاشِ مدعی اعسار، به این امر تصریح کند که با مدیون به مدتی که بتواند نسبت به وضعیت معیشت وی اطلاع کافی داشته باشد، معاشرت داشته و او افزون بر مستثنیات دین هیچ مال قابل دسترسی ندارد که بتواند به‌ وسیله آن دین خود را بپردازد(ماده 9 همین قانون).

در صورت ثبوت اعسار، چنانچه مدیون متمکن از پرداخت به نحو اقساط شناخته شود، دادگاه ضمن صدور حکم اعسار ‌با ملاحظه وضعیت او مهلت مناسبی برای پرداخت می‌دهد یا حکم تقسیط بدهی را صادر می‌کند. در تعیین اقساط باید میزان درآمد مدیون و معیشت ضروری او لحاظ شده و به نحوی باشد که او توانایی پرداخت آن را داشته باشد.

نمونه رأی: دادنامه شماره 9409980213601052 مورخ 28/02/1395

در این پرونده دادگاه بدوی در خصوص صدورحکم اعسار به تقسیط محکومٌ‌به، به استناد استشهادیه محلی و با توجه به شهادت شهود و اوضاع و احوال وضعیت اجتماعی واقتصادی خواهان مشارالیه را ازپرداخت محکوم به معسر شناخته است اما دادگاه تجدیدنظر استان تهران به این علت که در استشهادیه پیوست دادخواست، نحوه‌ی گذران زندگی مدعی اعسار ذکر نشده و در جلسه دادگاه نیز از میزان درآمد ایشان اظهار بی اطلاعی شده است و بنابراین استشهادیه پیوست و اظهارات گواهان ایجاد قطع و یقین نمی‌نماید و وفق مقررات قانونی تنظیم نشده حکم به بطلان دعوی خواهان نخستین صادر و اعلام کرده است.

 

مستثنیات دین

مستثنیات دین، به اموالی گفته می شود که در صورت بدهکار بودن فرد، نمی توان این اموال را توقیف کرد و یا فروخت. مصادیق مستثنیات دین، در قانون مشخص شده است.

مستثنیات دین طبق ماده 24  قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، صرفاً شامل موارد زیر است:

الف ـ منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکومٌ‌ علیه در حالت اعسار او باشد.

ب ـ اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ‌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.

ج ـ آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم‌ٌعلیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می‌شود.

د ـ کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها

هـ ـ وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌‌وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.

وـ تلفن مورد نیاز مدیون

زـ مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌ بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

البته محکوم‌علیه می تواند با رضایت خود، مالی را که جز مستثنیات دین است جهت استیفا محکوم به معرفی نماید. بنابراین، اگر اموالی جز مستثنیات دین تعیین شوند اما خود محکوم علیه رضایت دهد؛ می توان آن را از دسته اموال غیرقابل توقیف، خارج نمود و به محکوم له داد. دیگر این‌که با فوت مدیون، برخی از اموال وی که مشمول مستثنیات دین شده بودند، از این گروه خارج میشوند. زیرا بعد از فوت ابتدا باید دیون متوفی از محل ماترک او  به بدهکاران پرداخت شود.

در این گفتار مهم‌ترین نکات حقوقی مربوط به دعوای اعسار از سوی وب سایت حقوقی وکیلان به شما عزیزان تقدیم شد. برای مشاوره حقوقی و کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با مشاوران حقوقی متخصص و مجرب وب سایت حقوقی وکیلان تماس حاصل نمایید.

 

همراه حقوقی شما

سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی