مطالبی در مورد انحصار وراثت

 

پس از فوت هر شخصی برای تعیین وراث و میزان ارث هر کدام از آنها اولین اقدام گرفتن حصر وراثت و یا به عبارت دیگر انحصار وراثت آن متوفی می باشد. زیرا انجام هرگونه عملی بر روی اموال باقیمانده از متوفی از قبیل تقسیم و یا فروش اموال، استرداد پول از بانک، انتقال سهام و ... منوط به ارائه گواهی حصر وراثت می‌باشد. در این گفتار روش طرح دعوا و مدارک لازم، مرجع صالح برای صدور گواهی حصر وراثت و انواع آن را بیان می‌کنیم:

درخواست حصر وراثت:

قانونگذار برای اخذ گواهی حصر وراثت مدتی قائل نشده و و هر زمان می‌توان برای آن اقدام نمود. به این صورت که هر شخصی که به نوعی ذینفع باشد، می‌تواند به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه نماید و با ارائه مدارکی که در ذیل بیان می‌شود درخواست صدور گواهی حصر وراثت را به مرجع قضایی ارسال نماید.

1-استشهادیه (فرمی است که دفاتر خدمات قضایی به مراجعه کنندگان می‌دهند و در آن فرم شهود فوت متوفی را شهادت می‌دهند. شهود هر شخصی می‌تواند باشد)

2-شناسنامه متوفی یا کپی از آن

3-شناسنامه و کارت ملی وراث یا کپی از آن

4- گواهی فوت متوفی

5- وصیت‌نامه متوفی در صورتی که وجود داشته باشد

6-گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی برای افرادی که قبل از سال 95 فوت نموده اند و تاکنون اقدامی برای اخذ گواهی حصر وراثت نشده است.

در صورتی که شناسنامه تمامی وراث در اختیار نباشد، جای نگرانی نبوده و می‌توان از شورا درخواست نمود که با استعلام از اداره ثبت احوال، اطلاعات دقیق وراث متوفی مشخص گردد. همچنین اگر گواهی فوت موجود نباشد با مراجعه به اداره ثبت احوال و یا سامانه اینترنتی death.sabteahval.ir می‌توان گواهی فوت متوفی را تهیه نمود.

 

مرجع صالح:

مطابق ماده 2 قانون تصدیق انحصار وراثت، مرجع صالح جهت رسیدگی به درخواست حصر وراثت، شورای حل اختلاف یا دادگاه صلح آخرین اقامتگاه متوفی می باشد و وراث نمی توانند در محل اقامت خود درخواست نمایند. حال اگر متوفی در خارج از ایران زندگی کند، درخواست را باید به یکی از شوراهای حل اختلاف یا دادگاه صلح تهران تقدیم نمود.

البته بر اساس بند ث ماده 113 قانون برنامه پنجساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران (1403-1407)؛ سازمان ثبت احوال کشور موظف است از سال دوم اجرای این قانون، گواهی انحصار وراثت را براساس داده ها و اطلاعات موجود از قبیل پایگاه اطلاعات سببی و نسبی و بدون نیاز به درخواست وراث و ذی نفعان ظرف بیست روز پس از ثبت واقعه وفات صادر و به وراث و ذی نفعان ابلاغ نماید. (این قانون هنوز اجرا نشده است)

 

انواع گواهی حصر وراثت:

1-گواهی حصر وراثت محدود: اگر ارزش اموال باقیمانده از متوفی کمتر از 500 میلیون ریال باشد، باید تقاضای گواهی حصر وراثت محدود نمود که بدون انتشار آگهی در مدت کوتاهی صادر می شود.

2-گواهی حصر وراثت نامحدود: اگر ارزش اموال باقیمانده از متوفی از 500 میلیون ریال بیشتر باشد، باید تقاضای گواهی حصر وراثت نامحدود کرد که پس از انتشار آگهی در روزنامه رسمی به مدت یک ماه، صادر می‌شود.

 

اعتراض به گواهی حصر وراثت:

مطابق ماده 362 قانون امور حسبی در صورت انتشار آگهی، شخصی که به دلایلی از جمله؛

عدم ذکر نام آنها به عنوان وراث

محاسبه اشتباه سهم الارث آنها

عدم ارائه وصیت نامه

معترض باشد، می تواند اعتراض خود را به دادگاه صادره کننده آگهی بیان کند. دادگاه با تشکیل جلسه و بررسی موضوع در خصوص ادعای شخص رسیدگی نموده و رأی صادر می کند و رأی صادره قابل تجدیدنظر و فرجام خواهی می باشد. نظر به اینکه قانون گذار در مواد 362، 366، 367 و 369 قانون امور حسبی به طور دقیق مدتی برای اعتراض به گواهی حصر وراثت مشخص ننموده است، اشخاص می توانند هر زمانی اعتراض خود را به مرجع صادر کننده گواهی مذکور ارسال کنند تا در همان مرجع حل و فصل گردد و برای طرح دعوی اعتراض تمامی ورثه باید به عنوان خوانده در دادخواست آورده شوند.

نمونه دادنامه صادره به شماره 9309970238000896 مورخ 20/08/1393 در خصوص اصحاب دعوی اعتراض به گواهی حصر وراثت؛ در خصوص دعوی آقای ع.ت. به وکالت ن.س. به طرفیت آقای م.ت. به خواسته اعتراض به گواهی حصر وراثت شماره 954- 1381/7/16 صادره از شعبه محترم 1312 دادگاه عمومی تهران موضوع پرونده کلاسه 842/81 با عنایت به مفاد دادخواست تقدیمی و استماع اظهارات وکیل خواهان و مستندات دعوی نظر به اینکه احراز رابطه قرابت فیمابین، بدون مداخله تمامی ورثه و ایادی ذینفع در دعوی میسور نیست و با توجه به اینکه ورثه دیگری که دارای حقوقی بر مورد دعوی هستند اساساً در دعوی مداخله‌ای ندارند، دعوی خواهان که مطابق با ترتیبات قانونی مطرح نگردیده قابلیت استماع و رسیدگی را ندارد، لهذا بنا به مراتب فوق به استناد ماده 2 قانون آئین دادرسی مدنی دادگاههای عمومی و انقلاب و مواد 360 و 369 قانون امور حسبی قرار رد دعوی خواهان در وضعیت موجود را صادر و اعلام می‌نماید. رأی صادره ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه محترم تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.

رأی دادگاه تجدیدنظر استان

در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای ع.ت. با وکالت آقای ن.س. به طرفیت آقای م.ت. از دادنامه شماره 518 مورخ 1392/7/10 صادره از شعبه 221دادگاه عمومی حقوقی تهران که متضمن صدور قرار رد دعوی تجدیدنظرخواه به خواسته اعتراض به گواهی حصر وراثت شماره 954 مورخ 1381/7/16 صادره از شعبه1312 دادگاه عمومی حقوقی تهران از حیث عدم درج احدی از وراث مرحوم ج.ت. به نام ص.ع. (مادر متوفی) به دلیل عدم طرف دعوی قرار گرفتن سایر وراث می‌باشد دادگاه در این مرحله از دادرسی پس از بررسی مندرجات پرونده تجدیدنظرخواهی به عمل آمده را وارد دانسته به جهت مغایرت دادنامه تجدیدنظرخواسته با مقررات قانونی دادگاه دادنامه مذکور را شایسته نقض می‌داند زیرا به صراحت ماده 362 قانون امور حسبی با وصول اعتراض، دادگاه تکلیف داشته جلسه‌ای برای رسیدگی به اعتراض معین نموده و به معترض و درخواست کننده تصدیق، ابلاغ داده و مبادرت به رسیدگی و صدور حکم نماید، موجبی در جهت طرف دعوی قرار گرفتن سایر وراث نبوده، دادگاه با انطباق تجدیدنظرخواهی با بند هـ ماده 348 قانون آئین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته پرونده امر را جهت رسیدگی ماهوی به موضوع اعتراض به استناد ماده 353 قانون یاد شده به دادگاه صادر کننده دادنامه منقوض اعاده می‌نماید. رأی صادره حضوری و قطعی است.

 

 

علی رغم اینکه ماده 362 قانون امور حسبی و ماده 3 قانون تصدیق انحصار وراثت رأی صادره پیرامون اعتراض به گواهی حصر وراثت را قابل تجدید نظر و فرجام خواهی می داند اما رویه قضایی به دلیل تصویب قانون آیین دادرسی مدنی پس از دو قانون مذکور و عدم ذکر قابل فرجام بودن گواهی حصر وراثت در قانون آیین دادرسی مدنی، رأی صادر شده در خصوص اعتراض به گواهی انحصار وراثت را غیرقابل فرجام می داند.

نمونه دادنامه در خصوص غیرقابل فرجام بودن رأی صادره در مورد اعتراض به گواهی حصر وراثت به شماره 9109970908900745 مورخ 1391/11/29؛ برابر محتویات پرونده حسب گواهی حصر وراثت شماره 1823- 1385/11/29 صادره از شعبه اول دادگاه عمومی * شادروان ع.الف. فوت نموده و وراث حین الفوت وی آقای الف.الف. پدر و خانم ص.م. اعلام شده اند آقای الف.الف. متعاقباً درخواست اصلاح گواهی حصر وراثت صادره از حیث ارزش ما ترک به درج آگهی نموده است که در جریان صدور گواهی حصر وراثت اصلاحی آقای م.ر. و خانم خ.ر. پدر و مادر همسر متوفی مرحومه نسبت به گواهی صادره اعتراض نموده و اعلام داشته اند که دختر آنها که همسر متوفی بوده (مرحومه ن.ر.) در هنگام تصادفی که منجر به فوت مرحوم ع.الف. و همسر و فرزندانش شده و در اتومبیل بوده است پس از فوت شوهرش فوت کرده و در زمان فوت متوفی، وی در قید حیات بوده و لذا عدم ذکر نام مرحومه ن. درگواهی انحصار وراثت باعث مخدوش بودن گواهی شده است که دادگاه حسب دادنامه 183-1386/02/03 ضمن صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود از حیث ماترک اعتراض متصرفین را وارد ندانسته و کماکان وراث مرحوم ع. را الف.الف. پدر و خانم ص.م. مادر متوفی اعلام کرده است که آقای م.ک. و خانم خ.ک. نسبت به این رأی تجدیدنظرخواهی نموده اند و شعبه چهارم دادگاه تجدیدنظر استان طی دادنامه شماره 731-89 با این خلاصه که تقدم و تأخر فوت نامبردگان قابل اثبات نمی باشد و دلیلی در این زمینه از سوی تجدیدنظرخواهان ارائه نشده، ضمن رد تجدیدنظرخواهی، دادنامه تجدیدنظر خواسته را تأیید نموده است. هر چند این رأی از سوی دادگاه قابل فرجام اعلام شده لیکن نسبت به آن فرجام خواهی نشده ولی از طریق اعمال ماده 18 قانون آیین دادرسی مدنی و اختیارات ریاست قوه قضائیه که آن را خلاف شرع تشخیص داده اند درخواست اعاده دادرسی نسبت به دادنامه مرقوم به عمل آمده که شعبه چهارم دادگاه تجدیدنظر استان به موجب دادنامه 401137-1390/10/12 این بار دادگاه تجدیدنظرخواهی را وارد تشخیص با اضافه نمودن نام خانم ن.ک. به عنوان احد از ورثه مرحوم ع.الف. در گواهی حصر وراثت صادره گواهی مذکور را بدین وسیله اصلاح نموده است. نسبت به این رأی از سوی آقای الف.الف. و ص.م. فرجام خواهی شده و پرونده به دیوان عالی کشور ارسال و به این شعبه ارجاع شده که توسط دفتر ثبت و تکمیل گردیده و اینک تحت نظر قرار دارد.

رأی شعبه دیوان عالی کشور

در خصوص فرجام خواهی نسبت به دادنامه فرجام خواسته به شماره 401137- 1390/10/13 صادره از شعبه چهارم دادگاه تجدید نظر استان نظر به اینکه آرای قابل فرجام دادگاه‌های تجدید نظر استان، در ماده 368 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی احصاء شده است و رأی فرجام خواسته در زمره آرای مذکور قرار ندارد، هرچند ماده 369 قانون امور حسبی که دادگاه در دادنامه 731/89 به آن اشاره نموده، آرای صادره از محاکم را که در اجرای ماده 364 قانون امور حسبی صادر شده قابل فرجام اعلام نموده لیکن با توجه به تاریخ تصویب قانون آیین دادرسی که مصوب 1379/01/21 می باشد و موخر بر قانون امور حسبی است و با التفات به ماده 529 قانون آیین دادرسی مدنی که صراحتاً قید شده که از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون، قانون آیین دادرسی و سایر قوانین و مقررات در موارد مغایر ملغی اعلام می‌گردد، لذا رأی معنونه را اصولاً قابل فرجام خواهی ندانسته و به این ترتیب فرجام‌خواهی به عمل آمده را مردود اعلام می‌نماید.

البته نکته مهم این است که اگر مطابق بند ث ماده 113 قانون برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران (1403-1407)، گواهی حصر وراثت توسط اداره ثبت احوال صادر شود، این گواهی ظرف مدت ده روز پس از ابلاغ در هیأت حل اختلاف موضوع ماده 3 قانون ثبت احوال مصوب سال 1355/04/16 قابل اعتراض بوده و رأی هیأت مذکور، ظرف بیست روز قابل اعتراض در دادگاه صالح است. 

با وجود اینکه مطالب مهم و ضروری در خصوص چگونگی اخذ گواهی حصر وراثت بیان شد اما ممکن است مواردی در مراحل صدور گواهی و یا اعتراض به آن، پیش آید که نیاز به مشاوره تخصصی باشد. در همین راستا گروه حقوقی وکیلان همراه شماست.

 

دوستدار شما

سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی