استعلام :
با عنایت به درخواست بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مبنی بر معافیت آن سازمان از پرداخت هزینه‌های دادرسی به استناد تبصره ماده 17 اساسنامه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مصوب 1366 و با توجه به اینکه در قوانین مختلف پیرامون معافیت و یا عدم معافیت سازمان‌های دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی از پرداخت هزینه‌های دادرسی احکام مختلفی پیش‌بینی شده است و معافیت و یا عدم معافیت این مراجع همواره مورد اختلاف است و رویه قضایی واحدی در این خصوص اعمال نمی‌شود، خواهشمند است فهرست دستگاه‌های دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی و ... مشمول معافیت از پرداخت هزینه دادرسی به همراه مستندات قانونی اعلام شود.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
هر چند احصاء موارد معافیت سازمان‌های دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی و بنیادها و مؤسسات خیریه از پرداخت هزینه دادرسی، خارج از وظایف این اداره کل است، اما با بررسی صورت گرفته، در قوانین خاص ذیل‌الذکر مواردی از معافیت در حدود مقرر، تصریح شده است:
1- سازمان تأمین اجتماعی؛ به موجب ماده 110 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354.
2- سازمان اوقاف و امور خیریه، موقوفات عام، بقاع متبرکه، اماکن مذهبی، مدارس علوم دینی و مؤسسات و بنیادهای خیریه، در موارد مذکور در ماده 9 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 2/10/1362 با اصلاحات و الحاقات بعدی؛ به موجب تبصره این ماده و قانون استفساریه تبصره مذکور مصوب 28/2/1379.
3- بنیاد مسکن انقلاب اسلامی؛ به موجب تبصره ماده 17 قانون اساسنامه این بنیاد مصوب 17/9/1366.
4- جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران؛ به موجب ماده 20 ( اصلاحی 28/2/1379) قانون اساسنامه جمعیت مزبور مصوب 8/2/1367.
5- بنیاد شهید انقلاب اسلامی و کمیته امداد امام خمینی (ره)؛ به موجب قانون استفاده بعضی از دستگاه‌ها از نماینده حقوقی و مراجع قضایی و معافیت بنیاد شهید انقلاب اسلامی و کمیته امداد امام خمینی (ره) از پرداخت هزینه دادرسی مصوب 7/3/1374 با اصلاحات و الحاقات بعدی.
6- وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ در حدود مقرر در ماده 34 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی.
7- وزارت جهاد کشاورزی؛ به موجب تبصره 2 ماده 33 اصلاحی 1386 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 1/4/1382 در حدود مقرر در این ماده.
8- بنیاد مستضعفان؛ به موجب لایحه قانونی راجع به معافیت بنیاد مستضعفان از پرداخت هزینه دادرسی در تمام مراجع قضایی مصوب 17/11/1385.
9- دولت در دعاوی مرتبط با اجرای قوانین مربوط به اراضی شهری؛ به موجب ماده 10 قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب 25/2/1387.
10- دادستان، در دعوای مطالبه خسارت و ضرر و زیان ناشی از جرائم نسبت به اموال دولتی و عمومی؛ به موجب تبصره 1 الحاقی (17/4/1387) به ماده 2 (اصلاحی 17/4/1387) قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور.
11- نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در خصوص دعوای مطالبه ضرر و زیان؛ موضوع ماده 575 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 4/12/1392 با اصلاحات و الحاقات بعدی.
12- صندوق تأمین خسارت‌های بدنی؛ به موجب تبصره 4 ماده 24 قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب20/2/1395.
13- سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، سازمان امور اراضی و سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان اوقاف و امور خیریه و وزارت راه و شهرسازی حسب مورد پس از تأیید بالاترین مقام دستگاه اجرایی مربوط در دعاوی‌ای که به منظور رفع تصرف از اراضی دولتی، ملی و وقفی مطرح می‌شود؛ به موجب ماده 28 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب 10/11/1395.
14- مناطق آزاد تجاری – صنعتی در حدود بند «الف» ماده 65 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب 1395.
15- سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست؛ به موجب تبصره 2 ماده 32 قانون هوای پاک مصوب 25/4/1396 در دعاوی حقوقی و کیفری ناشی از فعالیت‌ها، وظایف و تکالیف قانونی موضوع این قانون.
16- سازمان محیط زیست؛ معافیت از پرداخت هفتاد درصد هزینه دادرسی دعاوی؛ به موجب بند «ف» تبصره 8 قانون بودجه کل کشور در سال 1402.
17- دادستانی کل کشور، سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات کشور در خصوص هزینه دادرسی شکایاتی که در حدود اختیارات قانونی خود در دیوان عدالت اداری مطرح می‌کنند موضوع تبصره 1 الحاقی مورخ 10/2/1402 به ماده 16 قانون دیوان عدالت.
