وجه التزام: خسارت قراردادی و کاربردهای آن در قراردادها
وجه التزام نوعی خسارت قراردادی است که تحت عنوان شروط قرارداد تنظیم میشود. این مفهوم در قانون مدنی ایران از مواد 226 تا 230 به رسمیت شناخته شده و مطابق ماده 36 آییننامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازمالاجرا مصوب 1355، به دو نوع اصلی تقسیم میشود: خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد و خسارت عدم انجام تعهد. در وجه التزام در قرارداد، به بررسی این دو نوع خسارت، کاربردهای آنها در قراردادها و نکات حقوقی مرتبط میپردازیم.
گاهی اوقات، فرد در قرارداد متعهد میشود که کاری را در زمان مشخصی انجام دهد، اما در انجام آن تأخیر ایجاد میکند. این تأخیر میتواند به دلایل مختلفی مانند مشکلات فنی، مالی یا حتی سهلانگاری متعهد رخ دهد. در چنین مواردی، متعهد له (شخصی که تعهد به نفع او انجام میشود) حق دارد علاوه بر مطالبه انجام تعهد، خسارت ناشی از تأخیر را نیز دریافت کند.
یک مثال بارز در این زمینه، قراردادهای ساخت و ساز است. فرض کنید سازندهای متعهد میشود که ملکی را تا تاریخ 1 مهرماه تحویل دهد، اما به دلایلی از جمله کمبود مصالح یا مشکلات مالی، این کار را با تأخیر انجام میدهد. در این صورت، خریدار (متعهد له) میتواند دو اقدام حقوقی انجام دهد: اول، تحویل ملک را مطالبه کند و دوم، خسارت ناشی از تأخیر را دریافت نماید. معمولاً در چنین قراردادهایی، شرطی مانند «در صورت تأخیر متعهد علیه در انجام تعهد، به ازای هر روز مبلغ 100 هزار تومان بابت خسارت باید به متعهد له پرداخت شود» درج میشود. این شرط، همان وجه التزام ناشی از تأخیر است.
یکی از نکات مهم در این زمینه، این است که خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد، منافاتی با الزام به انجام تعهد ندارد. به عبارت دیگر، متعهد له میتواند هم انجام تعهد را مطالبه کند و هم خسارت تأخیر را دریافت نماید. این دو مورد حتی میتوانند در یک دادخواست واحد از دادگاه درخواست شوند.
در برخی موارد، متعهد علیه (شخصی که تعهد را بر عهده دارد) به طور کامل از انجام تعهد خودداری میکند. در چنین شرایطی، انجام تعهد در زمان دیگر ممکن است برای متعهد له فایدهای نداشته باشد. این نوع خسارت، تحت عنوان «خسارت عدم انجام تعهد» شناخته میشود.
فرض کنید شخصی متعهد میشود که در تاریخ 1402/1/1 برای یک مجلس عروسی، شام فراهم کند. اگر این شخص در تاریخ مقرر از انجام تعهد خودداری کند، متعهد له میتواند وجه التزام تعیین شده در قرارداد را مطالبه کند. در این حالت، الزام به انجام تعهد دیگر معنایی ندارد، زیرا زمان انجام تعهد گذشته و انجام آن در آینده فایدهای برای متعهد له نخواهد داشت.
در قراردادهای خرید و فروش نیز ممکن است خسارت عدم انجام تعهد مطرح شود. به عنوان مثال، فروشندهای متعهد میشود که یک دستگاه اتومبیل را در تاریخ 1402/1/1 به خریدار تحویل دهد، اما این کار را انجام نمیدهد. در این صورت، خریدار دو انتخاب دارد: اول، میتواند الزام فروشنده به تحویل اتومبیل را مطالبه کند و دوم، میتواند وجه التزام قراردادی را دریافت نماید. با این حال، خریدار نمیتواند همزمان هر دو مورد را مطالبه کند.
وجه التزام نامتعارف به مبلغی گفته میشود که در قرارداد به عنوان جریمه عدم انجام تعهد یا تأخیر در اجرای آن تعیین شده، اما این مبلغ بهگونهای است که با اصول عدالت و منطق حقوقی همخوانی ندارد. این نوع وجه التزام ممکن است به دو صورت نامتعارف باشد:
بیش از حد زیاد: در مواردی که مبلغ وجه التزام بهطور غیرمنطقی بالا تعیین شود، بهطوریکه انجام تعهد برای متعهد غیرممکن یا بسیار دشوار شود. در این حالت، دادگاه ممکن است این مبلغ را غیرمنصفانه تلقی کرده و آن را کاهش دهد، بهویژه اگر خلاف نظم عمومی یا قواعد آمره باشد.
بیش از حد کم: گاهی مبلغ وجه التزام آنقدر پایین در نظر گرفته میشود که نمیتواند خسارت واقعی متعهدله را جبران کند. در این صورت، متعهدله ممکن است دچار ضرر شود و نتواند از طریق دادگاه مبلغ بیشتری مطالبه کند، زیرا مبلغ وجه التزام در قرارداد توافق شده و معمولاً قابل تغییر نیست.
برای جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی، پیشنهاد میشود قبل از تنظیم قرارداد، مبلغ وجه التزام با در نظر گرفتن عرف، میزان خسارت احتمالی، و شرایط اقتصادی تعیین شود. در صورت نیاز به بررسی دقیقتر و دریافت مشاوره حقوقی، مشاوران کلینیک حقوقی وکیلان میتوانند شما را راهنمایی کنند.
1. تشخیص نوع خسارت: تشخیص اینکه وجه التزام تعیین شده در قرارداد مربوط به تأخیر در انجام تعهد است یا عدم انجام تعهد، به نحوه نگارش شرط بستگی دارد. بنابراین، در تنظیم قراردادها باید دقت شود که شرط به طور واضح و شفاف بیان شود.
2. عدم تغییر مبلغ وجه التزام: یکی از ویژگیهای مهم وجه التزام این است که مبلغ آن در هیچ شرایطی، حتی توسط دادگاه، قابل تغییر نیست. این موضوع اهمیت دقت در تعیین مبلغ وجه التزام را دوچندان میکند. در بسیاری از موارد، مبلغ تعیین شده برای وجه التزام کمتر از خسارات واقعی متعهد له است، که این امر میتواند به ضرر او تمام شود.
3. تناسب مبلغ وجه التزام با خسارات احتمالی: توصیه میشود که مبلغ وجه التزام با توجه به خسارات احتمالی ناشی از تأخیر یا عدم انجام تعهد تعیین شود. این کار از بروز اختلافات آینده جلوگیری میکند.
وجه التزام و جبران خسارت هر دو برای جبران زیان ناشی از عدم اجرای تعهد در قراردادها به کار میروند، اما تفاوت اساسی دارند. وجه التزام مبلغی است که از قبل در قرارداد تعیین شده و متعهد در صورت تخلف موظف به پرداخت آن است، در حالی که جبران خسارت بر اساس میزان ضرر واقعی محاسبه میشود و نیاز به اثبات خسارت دارد. وجه التزام به دلیل قطعیت و عدم نیاز به اثبات، روشی مطمئن برای تضمین اجرای تعهدات قراردادی محسوب میشود.
وجه التزام به عنوان یک ابزار حقوقی، نقش مهمی در تضمین اجرای تعهدات قراردادی ایفا میکند. این مفهوم به دو نوع اصلی خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد و خسارت عدم انجام تعهد تقسیم میشود. در تنظیم قراردادها، دقت در تعیین نوع خسارت و مبلغ وجه التزام از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، باید توجه داشت که مبلغ وجه التزام قابل تغییر نیست و بنابراین، تعیین آن باید با دقت انجام شود.
با توجه به پیچیدگیهای حقوقی مرتبط با وجه التزام، توصیه میشود در تنظیم قراردادها از مشاوران متخصص کلینیک حقوقی وکیلان استفاده شود تا از بروز اختلافات آینده جلوگیری گردد.
پاینده باشید
سیده وحیده عظیمی فر، وکیل پایه یک دادگستری
دیدگاه :
برای ثبت نظر ابتدا باید وارد شوید
ورود/ثبت نام