وجه التزام در قرارداد؛ چگونه از ضررهای سنگین جلوگیری کنیم؟

وجه التزام در قرارداد؛ چگونه از ضررهای سنگین جلوگیری کنیم؟
  • یکشنبه 28 بهمن 1403

وجه التزام: خسارت قراردادی و کاربردهای آن در قراردادها

وجه التزام نوعی خسارت قراردادی است که تحت عنوان شروط قرارداد تنظیم می‌شود. این مفهوم در قانون مدنی ایران از مواد 226 تا 230 به رسمیت شناخته شده و مطابق ماده 36 آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا مصوب 1355، به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد و خسارت عدم انجام تعهد. در وجه التزام در قرارداد، به بررسی این دو نوع خسارت، کاربردهای آن‌ها در قراردادها و نکات حقوقی مرتبط می‌پردازیم.

1. خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد

گاهی اوقات، فرد در قرارداد متعهد می‌شود که کاری را در زمان مشخصی انجام دهد، اما در انجام آن تأخیر ایجاد می‌کند. این تأخیر می‌تواند به دلایل مختلفی مانند مشکلات فنی، مالی یا حتی سهل‌انگاری متعهد رخ دهد. در چنین مواردی، متعهد له (شخصی که تعهد به نفع او انجام می‌شود) حق دارد علاوه بر مطالبه انجام تعهد، خسارت ناشی از تأخیر را نیز دریافت کند.

مثال عملی: تأخیر در تحویل ملک

یک مثال بارز در این زمینه، قراردادهای ساخت و ساز است. فرض کنید سازنده‌ای متعهد می‌شود که ملکی را تا تاریخ 1 مهرماه تحویل دهد، اما به دلایلی از جمله کمبود مصالح یا مشکلات مالی، این کار را با تأخیر انجام می‌دهد. در این صورت، خریدار (متعهد له) می‌تواند دو اقدام حقوقی انجام دهد: اول، تحویل ملک را مطالبه کند و دوم، خسارت ناشی از تأخیر را دریافت نماید. معمولاً در چنین قراردادهایی، شرطی مانند «در صورت تأخیر متعهد علیه در انجام تعهد، به ازای هر روز مبلغ 100 هزار تومان بابت خسارت باید به متعهد له پرداخت شود» درج می‌شود. این شرط، همان وجه التزام ناشی از تأخیر است.

برای درک بهتر شرایط وجه التزام و نحوه تنظیم صحیح قراردادها، دریافت مشاوره حقوقی امری ضروری است. اگر نیاز به راهنمایی دقیق‌تر و بررسی تخصصی قرارداد خود دارید، مشاوران متخصص حقوقی کلینیک حقوقی وکیلان آماده‌اند تا شما را در این مسیر همراهی کنند. با کمک وکلای مجرب، از حقوق خود به بهترین شکل دفاع کنید و از مشکلات حقوقی آینده جلوگیری نمایید.

 

وجه التزام و مهم ترین نکات حقوقی که باید بدانید

 

 

نکته حقوقی: امکان مطالبه همزمان انجام تعهد و خسارت تأخیر

یکی از نکات مهم در این زمینه، این است که خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد، منافاتی با الزام به انجام تعهد ندارد. به عبارت دیگر، متعهد له می‌تواند هم انجام تعهد را مطالبه کند و هم خسارت تأخیر را دریافت نماید. این دو مورد حتی می‌توانند در یک دادخواست واحد از دادگاه درخواست شوند.


2. خسارت عدم انجام تعهد

در برخی موارد، متعهد علیه (شخصی که تعهد را بر عهده دارد) به طور کامل از انجام تعهد خودداری می‌کند. در چنین شرایطی، انجام تعهد در زمان دیگر ممکن است برای متعهد له فایده‌ای نداشته باشد. این نوع خسارت، تحت عنوان «خسارت عدم انجام تعهد» شناخته می‌شود.

مثال عملی: عدم ارائه خدمات در زمان مقرر

فرض کنید شخصی متعهد می‌شود که در تاریخ 1402/1/1 برای یک مجلس عروسی، شام فراهم کند. اگر این شخص در تاریخ مقرر از انجام تعهد خودداری کند، متعهد له می‌تواند وجه التزام تعیین شده در قرارداد را مطالبه کند. در این حالت، الزام به انجام تعهد دیگر معنایی ندارد، زیرا زمان انجام تعهد گذشته و انجام آن در آینده فایده‌ای برای متعهد له نخواهد داشت.

مثال دیگر: عدم تحویل کالا

در قراردادهای خرید و فروش نیز ممکن است خسارت عدم انجام تعهد مطرح شود. به عنوان مثال، فروشنده‌ای متعهد می‌شود که یک دستگاه اتومبیل را در تاریخ 1402/1/1 به خریدار تحویل دهد، اما این کار را انجام نمی‌دهد. در این صورت، خریدار دو انتخاب دارد: اول، می‌تواند الزام فروشنده به تحویل اتومبیل را مطالبه کند و دوم، می‌تواند وجه التزام قراردادی را دریافت نماید. با این حال، خریدار نمی‌تواند همزمان هر دو مورد را مطالبه کند.


وجه التزام نامتعارف چیست:

وجه التزام نامتعارف به مبلغی گفته می‌شود که در قرارداد به عنوان جریمه عدم انجام تعهد یا تأخیر در اجرای آن تعیین شده، اما این مبلغ به‌گونه‌ای است که با اصول عدالت و منطق حقوقی همخوانی ندارد. این نوع وجه التزام ممکن است به دو صورت نامتعارف باشد:

  1. بیش از حد زیاد: در مواردی که مبلغ وجه التزام به‌طور غیرمنطقی بالا تعیین شود، به‌طوری‌که انجام تعهد برای متعهد غیرممکن یا بسیار دشوار شود. در این حالت، دادگاه ممکن است این مبلغ را غیرمنصفانه تلقی کرده و آن را کاهش دهد، به‌ویژه اگر خلاف نظم عمومی یا قواعد آمره باشد.

  2. بیش از حد کم: گاهی مبلغ وجه التزام آن‌قدر پایین در نظر گرفته می‌شود که نمی‌تواند خسارت واقعی متعهدله را جبران کند. در این صورت، متعهدله ممکن است دچار ضرر شود و نتواند از طریق دادگاه مبلغ بیشتری مطالبه کند، زیرا مبلغ وجه التزام در قرارداد توافق شده و معمولاً قابل تغییر نیست.

برای جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی، پیشنهاد می‌شود قبل از تنظیم قرارداد، مبلغ وجه التزام با در نظر گرفتن عرف، میزان خسارت احتمالی، و شرایط اقتصادی تعیین شود. در صورت نیاز به بررسی دقیق‌تر و دریافت مشاوره حقوقی، مشاوران کلینیک حقوقی وکیلان می‌توانند شما را راهنمایی کنند.


نکات کلیدی در تنظیم شرط وجه التزام

1. تشخیص نوع خسارت: تشخیص اینکه وجه التزام تعیین شده در قرارداد مربوط به تأخیر در انجام تعهد است یا عدم انجام تعهد، به نحوه نگارش شرط بستگی دارد. بنابراین، در تنظیم قراردادها باید دقت شود که شرط به طور واضح و شفاف بیان شود.

2. عدم تغییر مبلغ وجه التزام: یکی از ویژگی‌های مهم وجه التزام این است که مبلغ آن در هیچ شرایطی، حتی توسط دادگاه، قابل تغییر نیست. این موضوع اهمیت دقت در تعیین مبلغ وجه التزام را دوچندان می‌کند. در بسیاری از موارد، مبلغ تعیین شده برای وجه التزام کمتر از خسارات واقعی متعهد له است، که این امر می‌تواند به ضرر او تمام شود.

3. تناسب مبلغ وجه التزام با خسارات احتمالی: توصیه می‌شود که مبلغ وجه التزام با توجه به خسارات احتمالی ناشی از تأخیر یا عدم انجام تعهد تعیین شود. این کار از بروز اختلافات آینده جلوگیری می‌کند.

 


تفاوت وجه التزام با جبران خسارت:

وجه التزام و جبران خسارت هر دو برای جبران زیان ناشی از عدم اجرای تعهد در قراردادها به کار می‌روند، اما تفاوت اساسی دارند. وجه التزام مبلغی است که از قبل در قرارداد تعیین شده و متعهد در صورت تخلف موظف به پرداخت آن است، در حالی که جبران خسارت بر اساس میزان ضرر واقعی محاسبه می‌شود و نیاز به اثبات خسارت دارد. وجه التزام به دلیل قطعیت و عدم نیاز به اثبات، روشی مطمئن برای تضمین اجرای تعهدات قراردادی محسوب می‌شود.


سوالات متداول درباره وجه التزام

  1. وجه التزام فقط یک جریمه است یا کاربرد دیگری هم دارد؟
    خیر، هدف اصلی آن جبران خسارت ناشی از عدم انجام تعهد است. علاوه بر این، نقش ضمانت اجرای تعهدات قراردادی را نیز دارد.

  2. اگر خسارت واقعی بیشتر از مبلغ وجه التزام باشد، می‌توان مبلغ بیشتری درخواست کرد؟
    خیر. مطابق ماده 230 قانون مدنی، وجه التزام حداکثر مبلغی است که می‌توان مطالبه کرد، حتی اگر خسارت واقعی بیشتر باشد.

  3. اگر شرط وجه التزام در قرارداد به‌طور مبهم نوشته شود، آیا معتبر خواهد بود؟
    خیر. شرط باید واضح و بدون ابهام باشد، در غیر این صورت ممکن است دادگاه آن را نپذیرد.

  4. اگر فرد متعهد از پرداخت وجه التزام خودداری کند، چگونه می‌توان او را مجبور به پرداخت کرد؟
    می‌توان با ارائه دادخواست به دادگاه، وجه التزام را مطالبه کرده و پس از صدور حکم، آن را از طریق اجرای احکام وصول کرد.

  5. آیا می‌توان مبلغ وجه التزام را بر اساس درصدی از ارزش کل قرارداد تعیین کرد؟
    بله، امکان تعیین وجه التزام به‌صورت درصدی یا مبلغ ثابت وجود دارد، به شرطی که در قرارداد به‌وضوح مشخص شده باشد.

  6. اگر تخلف ناشی از شرایط خارج از کنترل فرد باشد، باز هم باید وجه التزام پرداخت شود؟
    خیر. در صورتی که تخلف ناشی از عواملی مانند حوادث طبیعی یا شرایط اضطراری باشد، وجه التزام قابل مطالبه نیست.

  7. اگر متعهد از پرداخت وجه التزام امتناع کند، چقدر طول می‌کشد تا دادگاه رای صادر کند؟
    زمان رسیدگی بسته به پیچیدگی پرونده و حجم کاری دادگاه متفاوت است، اما معمولاً چند ماه تا یک سال طول می‌کشد.

  8. آیا می‌توان وجه التزام را به‌جای پول، به‌صورت کالا یا خدمات در نظر گرفت؟
    بله، اگر در قرارداد چنین شرطی تعیین شده باشد، پرداخت وجه التزام می‌تواند به‌صورت غیرنقدی انجام شود.

  9. اگر یکی از طرفین قبل از وقوع تخلف قرارداد را فسخ کند، آیا وجه التزام همچنان قابل مطالبه است؟
    بستگی به شرایط قرارداد دارد. اگر فسخ مطابق با مفاد قرارداد انجام شود، معمولاً وجه التزام قابل مطالبه نخواهد بود.

  10. آیا می‌توان از وجه التزام برای تحت‌فشار قرار دادن طرف مقابل استفاده کرد؟
    اگرچه از نظر قانونی امکان‌پذیر است، اما استفاده ناعادلانه از وجه التزام ممکن است غیراخلاقی تلقی شده و در برخی موارد غیرقانونی باشد.

 

جمع‌بندی

وجه التزام به عنوان یک ابزار حقوقی، نقش مهمی در تضمین اجرای تعهدات قراردادی ایفا می‌کند. این مفهوم به دو نوع اصلی خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهد و خسارت عدم انجام تعهد تقسیم می‌شود. در تنظیم قراردادها، دقت در تعیین نوع خسارت و مبلغ وجه التزام از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، باید توجه داشت که مبلغ وجه التزام قابل تغییر نیست و بنابراین، تعیین آن باید با دقت انجام شود.

با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی مرتبط با وجه التزام، توصیه می‌شود در تنظیم قراردادها از مشاوران متخصص کلینیک حقوقی وکیلان استفاده شود تا از بروز اختلافات آینده جلوگیری گردد.


پاینده باشید
سیده وحیده عظیمی فر، وکیل پایه یک دادگستری

 

 

دیدگاه :

برای ثبت نظر ابتدا باید وارد شوید
ورود/ثبت نام