تشكيلات قانونگذاري مجلس
مبحث دوم تشكيلات قانونگذاري مجلس
قسمت دوم: شعب و كميسيونها
فقره الف: الف - شعب
ماده 26: پس از انجام مراسم تحليف، نمايندگان به حكم قرعه بطور مساوي به پانزده شعبه تقسيم مي شوند و افراد باقيمانده به ترتيب از شعبه اول به بعد، يك يك به شعب افزوده مي شوند. نمايندگاني كه بعداً سوگند ياد مي كنند به حكم قرعه به عضويت شعبي كه كسري دارند پذيرفته مي شوند. هر شعبه داراي يك رئيس، دو نايب رئيس، يك سخنگو و دو دبير خواهد بود كه جداگانه با رأي مخفي با ورقه و با اكثريت نسبي بيش از يك سوم كل‌اعضاء شعبه، انتخاب مي شوند و در صورت تساوي به حكم قرعه عمل خواهد شد. نتيجه انتخابات با ذكر آراء طي گزارشي به‌وسيله سخنگو به اطلاع مجلس مي رسد. مناط اعتبار براي رسميت جلسات شعب، حضور حداقل دو سوم اعضاء مي باشد و تصميمات شعب، به جز در مورد انتخاب افراد، با اكثريت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده 27:
هر يك از شعب براي تمام دوره نمايندگي رسميت دارند و وظايف و اختيارات آنها عبارتند از:
1- رسيدگي به اعتبارنامه ها.
2- تعيين اعضاي كميسيون تحقيق.
3- تعيين اعضاي كميسيون آيين نامه داخلي مجلس.
4- بررسي و تشخيص صلاحيت نامزدهاي عضويت در كميسيون هاي تخصصي مجلس.
ماده 28: هر يك از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قيد اسامي حاضرين و غايبين و تأخيركنندگان به وسيله دبير شعبه تنظيم و تقديم هيأت رئيسه مجلس نمايند.
فقره ب: ب - كميسيونها
ماده 29: مجلس داراي كميسيون هاي تخصصي و كميسيون هاي خاص با محدوده وظايف مشخص به شرح مذكور در آيين نامه داخلي مجلس مي باشد.تعداد اعضاي كميسيون هاي تخصصي، حداقل نوزده و حداكثر بيست و سه نفر است و تعداد اعضاي كميسيون هاي خاص طبق مواد (43) تا (48) آيين نامه داخلي تعيين مي شود.
تبصره 1: در دوره يازدهم، هيأت مشترك رؤساي شعب و هيأت رئيسه مجلس مي تواند حداقل اعضاي كميسيون قضائي و حقوقي را تعيين كند.
تبصره 1: تعيين مصاديق و تهيه شرح وظايف و اختيارات كميسيونها با رعايت كليت آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي توسط هيأت رئيسه مجلس يا هر يك از كميسيونها و يا حداقل پنجاه نفر از نمايندگان پيشنهاد مي شود و پس از تصويب در جلسه مشترك هيأت رئيسه مجلس، اعضاي كميسيون آيين نامه داخلي و رؤساي كميسيونهاي تخصصي اجراء مي شود. جلسه مشترك فوق الذكر به رياست رئيس يا يكي از نواب رئيس مجلس و با حضور حداقل دو سوم اعضاء رسميت مي يابد و مصوبات آن با رأي حداقل دو سوم اعضاء حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمايندگان خواهد رسيد.
شماره 1: 1 - كميسيون تحقيق
ماده 30: به منظور بررسي اعتبارنامه هايي كه توسط شعب مورد تأييد قرار نگرفته و يا از سوي نمايندگان مورد اعتراض واقع شده است هر يك از شعب موظفند پس از تعيين هيأت رئيسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاي خود را كه آگاهي بيشتري به مسائل حقوقي داشته و از صلاحيت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضاي اصلي و علي‌البدل كميسيون تحقيق انتخاب نمايند و نتيجه را به هيأت رئيسه گزارش تا در جلسه علني قرائت گردد.
شماره 2: 2 - كميسيون آيين نامه داخلي مجلس
ماده 31: هر شعبه يك نفر ديگر از اعضاء خود را كه واجد صلاحيت باشد براي تشكيل كميسيون آيين نامه داخلي مجلس معين و نتيجه را به مجلس گزارش خواهد كرد. اين كميسيون علاوه بر انجام وظايف مقرر در اين آيين نامه، طرحهاي مربوط به اصلاح آيين نامه داخلي مجلس را رسيدگي كرده و نظر خود را به مجلس گزارش مي نمايد تا مطابق آيين نامه مورد بررسي قرار گيرد.
شماره 3: 3 - كميسيون اصل نودم (90) قانون اساسي
ماده 32: به منظور سامان دادن و كارآمد سازي مجلس و نمايندگان، خصوصاً نسبت به طرز كار قواي مجريه و قضائيه و مجلس مبتني بر اصول متعدد قانون اساسي بالاخص اصل نودم (90)، كميسيوني به نام اصل نودم (90) قانون اساسي تشكيل مي گردد تا طبق قوانين مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظيفه نمايد. اعضاء اين كميسيون به شرح ذيل است: 1- از هر كميسيون تخصصي يك نفر با معرفي كميسيون مربوطه. 2- هشت (8) نفر از نمايندگان كه توسط رؤساي شعب و هيأت رئيسه به عنوان اعضاء ثابت انتخاب مي شوند.
تبصره 1: رئيس كميسيون با پيشنهاد هيأت رئيسه مجلس از بين اعضاء ثابت كميسيون و با رأي مجلس براي مدت يك سال انتخاب مي گردد.
تبصره 2: اعضاء ثابت كميسيون نبايد عضو كميسيون هاي تخصصي مجلس باشند.
شماره 4: 4 - كميسيونهاي تخصصي
ماده 33: هريك از كميسيونهاي تخصصي مجلس كه مطابق اين آيين‌نامه تشكيل مي‌گردند در محدوده تخصصي خود داراي وظايف و اختياراتي به شرح زير مي‌باشند:
بند 1: بررسي طرح ها و لوايح ارجاعي و گزارش آن به مجلس شوراي اسلامي.
بند 2: بررسي و تصويب آزمايشي طرحها و لوايح و همچنين تصويب دائمي اساسنامه سازمانها، شركتها و مؤسسات دولتي يا وابسته به دولت كه طبق‌اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسي به آنها محول مي‌گردد.
بند 3: رسيدگي به درخواست هاي تحقيق و تفحص
بند 4: رسيدگي به سؤال نمايندگان از رئيس جمهور و وزيران
بند 5: بررسي موارد ارجاعي از لوايح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به كميسيون تلفيق.
بند 6: كسب اطلاع از كم و كيف اداره امور كشور، دريافت و بررسي گزارش هاي عملكردي و نظارتي از اجراء قوانين مربوط به دستگاه هاي ذي ربط.
تبصره: – كميسيون ها رأساً يا با تقاضاي حداقل ده نفر از نمايندگان مي توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات يا سوء مديريت، با دعوت از مسؤولين ذي ربط موضوع را بررسي نموده و گزارش آن را به هيأت رئيسه ارائه نمايند در صورتي كه درخواست بررسي از سوي نمايندگان باشد حداكثر پنج نفر از آنها مي توانند در تهيه گزارش با كميسيون، مشاركت نمايند هيأت رئيسه مي تواند گزارش مذكور را در دستور كار مجلس قراردهد. در اين صورت سخنگوكميسيون و نماينده دولت هركدام به ميزان پانزده دقيقه و شش نفر از نمايندگان به قيد قرعه از بين متقاضيان هر كدام به ميزان پنج دقيقه، نظرات خود را بيان مي نمايند. هرگاه كميسيون همراه با گزارش پيشنهادهايي براي تصويب به مجلس ارائه نمايد با رعايت مفاد آئين نامه داخلي در دستور حداكثر دو هفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آئين نامه داخلي رسيدگي مي شود نمايندگان مي توانند پيشنهادهاي خود را تا (48) ساعت پس از پايان قرائت گزارش به كميسيون تحويل نمايند. كميسيون تا يك هفته گزارش نهايي خود را به مجلس ارائه مي دهد.در صورتي كه كميسيون در گزارش خود، در مورد ناكارآمدي مسؤول ذي ربط دلايلي ارائه نمايد مراتب توسط هيأت رئيسه به بالاترين مقام مسؤول مذكور براي اقدام مقتضي اعلام مي گردد.
بند 7: تهيه گزارش موردي و سالانه در خصوص امور اجرائي دستگاه ها و نحوه اجراء قوانين به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نكات مثبت، منفي و پيشنهاد نحوه اصلاح آن و تقديم گزارش به مجلس جهت قرائت.
تبصره 1: پاسخ دولت راجع به گزارشهاي كميسيونهاي تخصصي در دستور كار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب‌درخواست كميسيونهاي تخصصي، موضوع گزارشهاي ياد شده جهت بررسي به كميسيون اصل نودم (90) ارسال و كميسيون مذكور نتايج بررسي خود‌را به مجلس ارائه خواهد كرد.
تبصره 2: كميسيونهاي تخصصي مجلس مي‌توانند به تعداد كافي مشاور ذي صلاح به ويژه از ميان نمايندگان ادوارگذشته كه در مسائل كميسيون صاحب تخصص و تجربه باشند از طريق هيأت رئيسه به خدمت بگيرند.
ماده 34:
كميسيون آموزش، تحقيقات و فناوري براي انجام وظايف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومي، آموزش فني و حرفه‌اي، آموزش عالي،تحقيقات و فن‌آوري، مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 35: كميسيون اجتماعي براي انجام وظايف محوله در محدوده امور اداري و استخدامي، كار، اشتغال، روابط كار و تعاون مطابق ضوابط اين‌آيين‌نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 36: كميسيون اقتصادي براي انجام وظايف محوله در محدوده اقتصاد و دارائي، بازرگاني داخلي، بازرگاني خارجي مطابق ضوابط اين‌آيين‌نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 37: كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي براي انجام وظايف محوله در محدوده سياست و روابط خارجي، دفاع، اطلاعات و امنيت مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 38: كميسيون انرژي براي انجام وظايف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نيروگاههاي آبي و برقي، انرژي اتمي و انرژي‌هاي نو مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 39: كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات براي انجام وظايف محوله درمحدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و ديوان محاسبات و‌امور مالي مجلس و آمار و خدمات عمومي فني مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مي‌شود.
تبصره 1:
كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظايف تخصصي در ماده (33) و اين ماده موظف است نسبت به امور زير اقدام‌نمايد:
1 - نظارت و مراقبت بر اجراي مقررات بودجه و امور مالي مجلس و نحوه هزينه كردن آن.
2 - رسيدگي به عملكرد بودجه ساليانه مجلس و ارائه گزارش آن حداكثر تا پايان شهريور ماه سال بعد. اين گزارش جهت اطلاع نمايندگان چاپ مي‌گردد.
3 - بازرسي و رسيدگي دقيق و نظارت درمورد كليه اموال و اشياء منقول و غيرمنقول مجلس شوراي اسلامي و ارائه گزارش ساليانه جهت چاپ و توزيع بين نمايندگان.
4 - معرفي دو نامزد به عنوان رئيس ديوان محاسبات و دو نامزد به عنوان دادستان ديوان محاسبات جهت انتخاب يكي از آنها توسط مجلس شوراي اسلامي.
تبصره 1: برخورداري از مدرك تحصيلي كارشناسي ارشد و بالاتر، سابقه خدمت در مقامهاي مديريتي موضوع ماده (71) قانون مديريت خدمات كشوري مصوب 8 /7 /1386 و همطرازان آنان و حداقل بيست سال سابقه كار، از شرايط احراز سمت رئيس و دادستان ديوان محاسبات است.
تبصره 2: نحوه انتخاب نامزدهاي رياست و دادستان ديوان محاسبات در كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات طبق آيين نامه اي است كه توسط كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات تهيه مي شود و به تصويب كميسيون آيين نامه داخلي مي رسد.
ماده 40: كميسيون بهداشت و درمان براي انجام وظايف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزيستي، تامين اجتماعي و بيمه‌هاي اجتماعي و هلال احمر مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 40 مكرر: كميسيون امور داخلي كشور و شوراها براي انجام وظايف محوله در محدوده سياست داخلي، شوراها، امورغيرعمراني شهرداري ها و ثبت احوال مطابق ضوابط اين آئين نامه تشكيل مي شود.
ماده 41: كميسيون صنايع و معادن براي انجام وظايف محوله درمحدوده صنايع، پست، مخابرات، معادن، پتروشيمي، صنايع هوا فضا و ارتباطات مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 42: كميسيون عمران براي انجام وظايف محوله در محدوده راه و ترابري، مسكن، عمران شهري و عمران روستايي و امور عمراني شهرداري ها و دهياري ها مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 43: كميسيون فرهنگي براي انجام وظايف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبليغات، صدا و سيما و ارتباطات جمعي، تربيت بدني و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 44: كميسيون قضائي و حقوقي براي انجام وظايف محوله در محدوده قضائي و حقوقي مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي‌شود.
ماده 45: كميسيون كشاورزي، آب ، منابع طبيعي و محيط زيست براي انجام وظايف محوله در محدوده كشاورزي، منابع آب، دام و طيور، شيلات، محيط زيست و هواشناسي مطابق ضوابط اين آيين نامه تشكيل مي شود.
شماره 5: 5 - مقررات مشترك كميسيونها
ماده 46: هر يك از نمايندگان براي تعيين كميسيون تخصصي خود فرمهاي امتيازبندي را از شعبه مربوط دريافت مي كند و پس از تكميل فرم به همراه تعيين دو اولويت پيشنهادي، حداكثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هيأت رئيسه مجلس تحويل مي دهد.
تبصره 1: – فرم امتيازبندي و دستورالعمل اجرائي اين ماده، بر اساس شاخص هاي: تحصيلات، سوابق اجرائي مرتبط و نمايندگي مجلس و سابقه عضويت در كميسيون، ظرف مدت سه ماه از تاريخ تصويب اين قانون توسط هيأت رئيسه مجلس تهيه مي شود و به تصويب جلسه مشترك هيأت رئيسه و كميسيون آيين نامه داخلي مي رسد.
تبصره 2: – به منظور آشنايي نمايندگان با سوابق يكديگر، معاونت قوانين موظف است همزمان با شروع فعاليت شعب، اسامي نمايندگان را به همراه تحصيلات، سوابق اجرائي و سابقه عضويت در كميسيون ها (در صورت برخورداري از سابقه نمايندگي) تكثير و در اختيار نمايندگان قرار دهد.
ماده 47: – هيأت رئيسه پس از دريافت نظر شعب و تعيين امتياز و رتبه بندي، نسبت به تكثير و توزيع گزارش آن اقدام مي كند. نمايندگان معترض مي توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزيع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتيازها به هيأت رئيسه تقديم كنند تا هيأتي مشترك، متشكل از هيأت رئيسه مجلس و رؤساي شعب با دعوت از نماينده معترض به امتياز خود، ظرف مدت چهل ساعت پس از انقضاي مهلت فوق، به اعتراضات رسيدگي و اعلام نظر نمايد. پس از اتمام اين مراحل هيأت رئيسه نسبت به تعيين و اعلام فهرست اعضاي كميسيون هاي تخصصي بر مبناي امتيازت هر فرد، اقدام مي كند.
تبصره 1: – پس از اعلام اسامي اعضاي كميسيون هاي تخصصي، در صورتي كه هر يك از نمايندگان به كميسيون انتخاب شده اعتراض داشته باشد،مي تواند ظرف مدت بيست و چهار ساعت اعتراض خود را مكتوب به هيأت رئيسه مجلس تقديم كند تا هيأت مشترك فوق الذكر با استماع نظرات معترضان و بررسي اعتراض هاي واصله نسبت به تعيين نهائي اعضاي كميسيون هاي تخصصي تا چهل و هشت ساعت پس از انقضاي مهلت اعتراض، اقدام كند.
تبصره 2: بين افرادي كه رأي مساوي آورده و احتساب آنان به عنوان عضو يك كميسيون باعث افزايش سقف آن كميسيون مي شود قرعه كشي انجام مي گيرد.
تبصره 3: – امتيازبندي و تعيين اعضاي هر كميسيون به ترتيب از كميسيون هايي كه بيشترين متقاضي دارد، انجام مي شود و پس از تكميل اعضاي كميسيون هاي مذكور، نمايندگان بازمانده از اولويت اول انتخابي خود، با متقاضيان اولويت اول كميسيون بعدي امتيازبندي و تعيين كميسيون مي شوند.
تبصره 4: – نمايندگاني كه درهيچ يك از اولويت هاي خود انتخاب نشده اند موظفند از ديگر كميسيون هاي تكميل نشده در اولويت ديگر تعيين نمايند.
تبصره 5:
– پس از تعيين اعضاي كميسيون هاي تخصصي، چنانچه به هر دليل در حين دوره، نماينده جديدي به مجلس راه يابد، براي تعيين كميسيون تخصصي وي مطابق فرآيند مذكور اقدام مي شود، چنانچه ظرفيت كميسيون مورد تقاضا تكميل باشد، در صورتي كه امتياز مكتسبه وي براي كميسيون مورد درخواست، از ميانگين امتياز مكتسبه سه نماينده آخر پذيرفته شده در همان كميسيون بيشتر باشد، رعايت سقف مقرر در ماده (38) اين قانون الزامي نيست و حداكثر دو نماينده به سقف تعداد اعضاي كميسيون مي تواند اضافه گردد.
در صورت ايجاد ظرفيت جديد در كميسيون ها به دليل استعفاء، فوت و يا امثال آن تعيين عضو جديد مطابق اين تبصره با كسب امتيازات لازم صورت مي گيرد.
ماده 48: هريك از كميسيونهاي تخصصي مجلس موظف است از ميان اعضاي خود كميته و يا كميته‌هاي فرعي متناسب با موضوعات مربوط تشكيل دهد. كميته‌هاي فرعي داراي يك رئيس، يك نايب رئيس و يك دبير خواهند بود كه توسط اعضاي همان كميته انتخاب مي‌گردند. مصوبات كميته‌هاي فرعي بعد از تصويب در كميسيون رسميت خواهد داشت.
ماده 49: پس از انتخاب اعضاي كميسيونها، هر كميسيون به رياست مسن‌ترين عضو و با حضور حداقل دو سوم اعضاء خود منعقد و فوراً يك رئيس، دو نايب رئيس، يك سخنگو و دو دبير با رأي مخفي با ورقه با اكثريت نسبي به مدت يكسال انتخاب مي‌نمايد.
تبصره :
معاونت قوانين موظف است در شروع كار هر دوره مجلس سوابق كاري و ميزان تحصيلات اعضاي هر كميسيون را قبل از انتخاب هيأت‌رئيسه آن كميسيون دراختيار اعضاء قرار دهد.
ماده 50: مناط اعتبار براي رسميت جلسه كميسيونها حضور حداقل دوسوم اعضاء مي باشد. مصوبات كميسيون با اكثريت مطلق آراء عده حاضر‌خواهد بود.
ماده 51: هر نماينده شش ماه يك بار مي تواند تقاضاي تغيير كميسيون خود را به هيأت رئيسه مجلس ارائه كند. انتقال به كميسيون ديگر با رعايت نصاب مقرر در اين آيين نامه و با موافقت اكثريت اعضاي كميسيون هاي ذي ربط امكان پذير است.
ماده 52: رئيس مجلس حداقل يك نفر از كارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به عنوان دبير دراختيار هر كميسيون قرار مي دهد تا نسبت به امور كارشناسي و اداري مربوطه از قبيل ارتباط با رئيس و ادارات مجلس و كميسيون ها و تنظيم و توزيع مراسلات، ضبط مذاكرات، بايگاني اوراق و پرونده‌ها، تسريع جريان امور دفتري و تهيه صورتجلسات و ساير امور اداري اقدام نمايد.
ماده 53: گزارش عملكرد كميسيونها بايستي هر ماه يكبار به هيأت رئيسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضي به اطلاع نمايندگان برسد.
ماده 54: در صورتي كه نمايندگان از طرف كميسيون براي اداي توضيح در زمينه سؤال و يا پيشنهاد خود دعوت شوند موظف به شركت خواهند بود و عدم شركت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و يا پيشنهاد خواهد بود.
ماده 55: تمام اسناد و اوراق مربوط به اموري كه بايد در كميسيونها بررسي شود از طرف هيأت رئيسه به آن كميسيون ارجاع مي‌شود. نمايندگان مي‌توانند آن اسناد را ملاحظه كنند، اسناد مزبور نبايد از كميسيون خارج گردد. اين اسناد به انضمام اسناد مذاكرات و اقدامات جاري كميسيون در محل كميسيون بايگاني و در پايان هر دوره به بايگاني مجلس منتقل مي‌شود.
ماده 56: پس از آنكه مجلس در باره طرح يا لايحه‌اي رأي نهايي داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن، در معاونت قوانين مجلس يا كميسيون ها (در خصوص قوانين آزمايشي) بايگاني مي‌شود.
شماره 6: 6 - ساير مقررات
ماده 57: هر نماينده به جز رئيس مجلس، ملزم است عضويت يكي از كميسيون هاي تخصصي را بپذيرد و در صورت تمايل مي تواند در كميسيون هاي ديگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأي شركت كند.
تبصره : عضويت در كميسيونهاي تحقيق و تدوين آيين نامه داخلي مجلس مانع از عضويت در كميسيون ديگر نخواهد بود.
تبصره 1: ـ چنانچه نمايندگان عضو كميسيونهاي خاص در سال سي ساعت غيبت اعم از موجه و غيرموجه داشته باشند ادامه عضويت آنها در كميسيون منوط به موافقت اكثريت اعضاء آن كميسيون خاص است. اين موافقت با رأي گيري با ورقه انجام مي شود.
شماره 7: 7 - كميسيون مشترك
ماده 58:
در مورد طرح ها و لوايحي كه به تشخيص هيأت رئيسه به دو يا چند كميسيون ارتباط اساسي داشته باشند، كميسيون مشترك تشكيل مي گردد. تعداد اعضاء كميسيون مشترك بيست و سه نفر مي باشد. تعيين سهم هر كميسيون به وسيله هيأت رئيسه مجلس و انتخاب آنان توسط كميسيون ذي ربط مي باشد.
كميسيون مشترك در انتخاب هيأت رئيسه و ارائه گزارش و ساير مقررات مانند ديگر كميسيون ها اقدام مي نمايد.
شماره 8: 8 - كميسيون ويژه
ماده 59: در مسائل مهم و استثنائي كه براي كشور پيش مي‌آيد و دراين خصوص تشكيل كميسيون ويژه‌اي براي رسيدگي و تهيه گزارش ضرورت پيدا مي‌كند، به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان و تصويب مجلس، اين كميسيون تشكيل مي‌شود. اعضاي كميسيون ويژه كه پانزده نفر خواهند بود، مستقيما در جلسه علني توسط نمايندگان با رأي مخفي و اكثريت نسبي انتخاب خواهند شد. هيأت رئيسه كميسيون ويژه همانند ديگر كميسيونها انتخاب خواهد شد.
تبصره : – هيأت رئيسه مجلس مي تواند طرح ها و لوايحي را كه در حوزه مسائل مربوط به كميسيون ويژه تشخيص دهد به آن كميسيون ارجاع نمايد.
قسمت اول: هيأت هاي رئيسه مجلس
فقره الف: الف - هيأت رئيسه سني
ماده 9: مسن ترين فرد از نمايندگان حاضر به عنوان رئيس سني و فرد بعدي به عنوان نايب رئيس و دو نفر از جوانترين نمايندگان حاضر به سمت دبير معين مي شوند و در جايگاه هيأت رئيسه قرار مي گيرند. درصورت تساوي سن، هيأت رئيسه سني با قيد قرعه از بين مسن ترين و جوانترين نمايندگان حاضر تعيين خواهد شد. اعلام هيأت رئيسه سني با معاونت قوانين مجلس است.
ماده 10:
وظايف هيأت رئيسه سني عبارت است از:
1 - اداره جلسه افتتاحيه و جلسات بعدي تا زمان انتخاب هيأت رئيسه
2 - انجام مراسم تحليف
3 - قرعه كشي براي تعيين اعضاي شعب
4 - توزيع اعتبارنامه ها بين شعب
5 - برگزاري انتخابات هيأت رئيسه
6- تمشيت امور اداري مجلس تا زمان انتخاب هيأت رئيسه
فقره ب: ب - هيأت رئيسه موقت
ماده 11: انتخاب هيأت رئيسه موقت در دومين جلسه علني مجلس انجام خواهد شد. تركيب و طرز انتخاب آن مانند هيأت رئيسه است، به جز اينكه اكثريت نسبي در انتخاب رئيس كافي خواهد بود. هيأت رئيسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگند نامه هيأت رئيسه مراسم تحليف را بجاي خواهد آورد.
ماده 12: وظايف هيأت رئيسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأييد اعتبار نامه دو سوم نمايندگان و اجراي انتخابات هيأت رئيسه و تمشيت امور اداري مجلس است.
فقره ج: ج - هيأت رئيسه
ماده 13: – هيأت رئيسه سني در اولين جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاري انتخابات هيأت رئيسه مي نمايد. اعضاي هيأت رئيسه براي مدت يك سال انتخاب مي شوند. انتخابات بعدي در سالروز انتخابات هيأت رئيسه مي باشد و در صورتي كه با تعطيلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام مي شود. مسؤوليت هيأت رئيسه جديد از سالروز انتخابات قبل آغاز مي شود.
تبصره 1: نمايندگاني كه داوطلب عضويت در هيأت رئيسه هستند، بايد حداكثر تا پايان وقت اداري روز افتتاحيه مجلس براي ثبت نام به هيأت رئيسه سني مراجعه كنند و اين موضوع قبلاً بايد به اطلاع نمايندگان برسد. هيأت رئيسه سني موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به همراه تصاوير آنان تهيه كند و در دومين جلسه علني و قبل از برگزاري انتخابات هيأت رئيسه در اختيار نمايندگان قرار دهد.
تبصره 2: چنانچه اعتبارنامه نماينده اي كه براي هيأت رئيسه انتخاب شده است به تصويب مجلس نرسد، براي تعيين جايگزين وي مجدد رأي گيري به عمل مي آيد.
تبصره 3: پس از تشكيل هيأت رئيسه، گزارش شعب پانزده گانه در مجلس قرائت و تصويب اعتبارنامه ها اعلام مي شود.
ماده 14: هيأت رئيسه مركب از رئيس، دو نايب رئيس، شش دبير و سه ناظر مي باشد.
ماده 15:
انتخاب رئيس در نوبت اول با اكثريت مطلق آراء نمايندگان است و انتخاب نواب رئيس، دبيران و ناظران هر كدام جداگانه و با اكثريت نسبي و رأي مخفي و با ورقه خواهد بود.
در صورتي كه در انتخاب رئيس در نوبت اول اكثريت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اكثريت نسبي كافي خواهد بود.
تبصره 1: چنانچه آراء براي رئيس، نواب رئيس، دبيران، ناظران با يكديگر برابر باشد، حسب مورد به قيد قرعه تعيين مي‌شوند.
تبصره 2: در صورتي به فرد غايب در جلسه مي‌توان رأي داد كه قبل از تشكيل جلسه مربوط به انتخابات هيأت رئيسه، كتباً نامزدي خود را به معاونت قوانين مجلس اعلام كرده باشد.
ماده 16: قبل از اخذ رأي براي هيأت رئيسه، اسامي داوطلبان به ترتيب وصول به هيأت رئيسه بدون بحث در جلسه علني اعلام خواهد شد.
ماده 17:
اعضاء هيأت رئيسه، پس از انتخاب، در حضور نمايندگان با قرائت متن زير سوگند ياد مي كنند و موظف به رعايت دقيق مفاد آن مي باشند.
بسم الله الرحمن الرحيم
«من به عنوان عضو هيأت رئيسه مجلس شوراي اسلامي در برابر قرآن مجيد به خداوند قادر متعال سوگند ياد مي كنم كه حداكثر توان خود را براي اجراء‌آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي با مراعات بي طرفي كامل در انجام وظايف بكار گيرم و از هرگونه اقدام مخالف آيين نامه اجتناب نمايم.»
ماده 18: نواب رئيس به ترتيب تعداد آراء به عنوان نايب رئيس اول و نايب رئيس دوم و درصورت تساوي آراء با قيد قرعه انتخاب مي شوند و در غياب رئيس مجلس به ترتيب، وظايف و اختيارات او را برعهده خواهند داشت.
تبصره : رئيس مجلس مي‌تواند حتي هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمي را به ترتيب به عهده نواب رئيس بگذارد.
ماده 19: اگر رئيس مجلس پيش از انقضاي مدت از رياست استعفاء دهد يا فوت شود نواب رئيس به ترتيب تقدم، جلسه را منعقد مي سازند و متن استعفاء نامه را قرائت يا فوت را اعلام مي دارند. درمورد فوت به احترام متوفي جلسه ختم مي شود و در هر صورت در جلسه بعد نايب رئيس جلسه را تشكيل مي دهد و رئيس جديد طبق آيين نامه داخلي مجلس انتخاب مي شود. در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضيحات رئيس مستعفي و مذاكراتي كه نمايندگان لازم بدانند، چنانچه‌استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئيس جديد در جلسه بعد به عمل مي آيد، حداكثر توضيحات رئيس سي دقيقه و سه نفر نماينده هر كدام ده دقيقه است.
تبصره 1: در مورد فوت يا استعفاء ساير اعضاي هيأت رئيسه نيز بايد بدون تشريفات در جلسه بعد انتخاب فرد يا افراد جديد به عمل آيد.
تبصره 2: انتخاب رئيس و هريك از اعضاي هيأت رئيسه جديد براي مدت باقيمانده از يكسال خواهد بود.
ماده 20: هيچيك از اعضاء هيأت رئيسه مجلس نمي تواند به عضويت كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتي كه هر يك از اعضاء اين كميسيون به عضويت هيأت رئيسه انتخاب گردند از كميسيون مستعفي شناخته شده و مطابق مراتب منظور در اين آيين نامه نسبت به تعيين كميسيون جديد اقدام خواهند نمود و همچنين نمي توانند به عنوان رئيس يا سخنگوي كميسيون هاي مجلس انتخاب گردند و درصورتي كه رئيس يا سخنگوي كميسيون ها به عضويت هيأت رئيسه انتخاب گردند از سمت خود در كميسيون مستعفي شناخته مي شوند.
ماده 21:
وظايف و اختيارات رئيس مجلس عبارتند از :
1 - اداره جلسات مجلس به شرح مواد اين آيين نامه.
2 - اداره كليه امور اداري، مالي، استخدامي و سازماني مجلس.
3 - امضاي كليه احكام استخدامي براساس آيين نامه استخدامي كاركنان مجلس و ساير قوانين و مقررات.
4 - امضاي كليه نامه هاي مربوط به امور قانونگذاري و پارلماني مجلس.
5 - حضور در نهادهاي قانوني كه رئيس مجلس عضو آنها است.
6 - ارائه گزارش كامل از تصميمات و اقدامات هيأت رئيسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحد هاي تابعه آن هر سه ماه يكبار به نمايندگان.
7- ساير موارد مذكور در قانون اساسي و ديگر مقررات.
ماده 22:
وظايف دبيران عبارتند از:
1 - مراقبت در ضبط و تحرير صورت مذاكرات و چاپ و توزيع آنها.
2 - قرائت طرحها و لوايح، پيشنهادها، نوشته‌ها و مطالبي كه بايد به اطلاع مجلس برسد.
3 - تنظيم پيشنهادهاي واصله از طرف نمايندگان به ترتيب وصول با قيد شماره.
4 - تعيين نمايندگاني كه در جلسه براي نطق، وقت مي خواهند به قيد قرعه
ماده 23:
وظايف و اختيارات هيأت رئيسه عبارتند از
1 - نظارت بر كليه امور اداري، مالي، استخدامي و سازماني مجلس.
2 - تصويب بودجه پيشنهادي ساليانه مجلس و ارجاع آن به كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طي مراحل قانوني.
3 - تصويب حقوق مالي نمايندگان طبق اين آيين نامه.
4 - انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.
5 - نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزيع آنها.
6 - تهيه و تنظيم برنامه هفتگي مجلس.
7 - مسؤوليت و نظارت بر رعايت اوقات و مهلت‌هاي قانوني مذكور در اين آيين نامه.
8 - - تصميم گيري در خصوص دعوت از اشخاص حقيقي و حقوقي و موافقت با حضور اشخاص متقاضي جهت شركت و يا اظهار نظر در مجلس.
9 - اعلام مراتب رد اعتبارنامه يا استعفاي نمايندگان به وزارت كشور.
10 - بررسي و حل و فصل مسائل و مشكلات كميسيون ها و شعب و اتخاذ تصميم در موارد اختلافي يا عدم رعايت آئين نامه.
11 - حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جايگاه قانوني نمايندگان.
12 - تصويب ساز و كار لازم جهت بهبود روش هاي نظارتي و ساماندهي امور ناظرين منتخب مجلس و كميسيون ها در مجامع و شوراها و دريافت گزارش آنان.
تبصره: جلسات هيأت رئيسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء كه رئيس يا يكي از نواب رئيس جزء آنان باشد رسميت مي‌يابد و مصوبات آن با رأي اكثريت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
فقره د: د - مسؤوليت مشترك هيأت رئيسه در برابر مجلس
ماده 24: رئيس مجلس و ساير اعضاي هيأت رئيسه در مورد انجام وظايف محوله در اين آيين نامه در برابر مجلس مسؤوليت مشترك دارند.
ماده 25:
هرگاه نمايندگان به كيفيت اداره جلسات يا ساير امور مجلس و نحوه ايفاي وظايف رئيس يا ساير اعضاي هيأت رئيسه معترض باشند، مي توانند طي تقاضاي كتبي با امضاي حداقل بيست و پنج نفر و يا به درخواست كميسيون آيين نامه داخلي مجلس، تشكيل هيأت رسيدگي به اعتراضات، مركب از رؤساي كميسيون هاي تخصصي و اعضاء كميسيون آيين نامه داخلي مجلس را درخواست نمايند. كميسيون آئين نامه داخلي مكلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشكيل هيأت رسيدگي به اعتراضات، اقدام نمايد. هيأت اخير مكلف است ظرف ده روز باحضور سه نفر از منتخبين معترضين، به موضوع رسيدگي نمايد. در صورتي كه اكثريت اعضاء هيأت رأي بر عدم صلاحيت فرد مورد اعتراض دادند عضويت وي در هيأت رئيسه تعليق مي گردد. گزارش هيأت در اين باره در جلسه غير علني مورد بررسي قرار مي گيرد و در اولين جلسه علني مجلس بدون بحث به رأي گيري گذاشته مي شود. در صورت رد عدم صلاحيت، عضو مزبور به كار خود ادامه خواهد داد و در غير اين صورت از سمت خود مستعفي شناخته مي شود و حق شركت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره 1: هيأت رسيدگي كننده به اعتراض، در ابتداي نخستين جلسه خود هيأت رئيسه اي را وفق مقررات مربوط به انتخاب هيأت رئيسه كميسيون ها، انتخاب مي نمايند. جلسات هيأت باحضور سه چهارم اعضاء رسميت مي يابد و مناط اعتبار تصميمات آن، رأي اكثريت مطلق حاضرين مي باشد.
تبصره 2: نمايندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هيأت رئيسه مجلس، حق رأي در جلسه هيأت رسيدگي كننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره 3: رسيدگي فوق مانع از انجام وظايف قانوني كميسيون اصل نودم (90) قانون اساسي نسبت به طرز كار مجلس نخواهد بود و نمايندگان مي توانند از آن طريق نيز نسبت به عملكرد هيأت رئيسه نظارت و پيگيري نمايند.
تبصره 4: ـ نحوه رسيدگي به اعتراض در مورد ايفاي وظايف رئيس كميسيون اصل نودم (90) قانون اساسي و نيز رئيس و دادستان ديوان محاسبات و همچنين ساير نمايندگان مجلس كه با رأي مجلس انتخاب مي شوند ولي در اين آيين نامه براي رسيدگي به اعتراض در مورد ايفاي وظايف آنان روشي مشخص نشده است طبق اين ماده است.
تبصره 5: ـ چنانچه ده نفر از نمايندگان به عملكرد هر يك از نمايندگان منتخب مجلس در هيأتها، مجامع و شوراهاي غيراستاني و غيرشهرستاني معترض باشند، طبق اين ماده به عملكرد آنان رسيدگي مي شود.