یکی از مهم‌ترین حقوق و تکالیف مالی در حقوق خانواده ایران، مسئله پرداخت نفقه در دوران عقد است.
نفقه، در لغت به معنای هزینه و خرجی است و در اصطلاح حقوقی عبارت از مالی است که برای ادامه زندگی صرف مخارج ضروری میشود؛ اعم از خوراک، پوشاک، مسکن و غیره. در حقوق ایران سبب پرداخت نفقه دو چیز است: 1- ازدواج 2-خویشاوندی نسبی
در این گفتار به اختصار مسائل حقوقی پیرامون نفقهی زوجه ،نفقه دختر باکره در دوران عقد ، ندادن نفقه در دوران عقد ، درخواست مهریه و نفقه در دوران عقد ، ، اثبات پرداخت نفقه در دوران عقد را بررسی می‌کنیم.
مطابق ماده 1106 قانون مدنی در عقد دائم، تأمین نیازهای اساسی زندگی زن برعهده شوهر است. در عقد موقت، زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده باشد. تکلیف مرد به پرداخت نفقه موکول به تمکین زن از اوست و هرگاه زن بدون عذر موجه از انجام وظایف خود در مقابل شوهر خودداری کند؛ مستحق نفقه نخواهد بود. چنین زنی را در اصطلاح حقوقی «ناشزه» یعنی خاطی و نافرمان و وضع او را «نشوز» می‌نامند. چنان که گفته شد عدم انجام وظایف زوجیت درصورتی موجب نشوز زن است که وی عذر موجه نداشته باشد بنابراین اگر برای مثال زن از ترس آسیب بدنی یا شرافتی از سکونت در منزل مشترک خودداری کند، این کار او مانع ایجاد حق نفقه نیست. (ماده 1115 ق.م).
در عقد دائم، زن (دختر باکره یا غیرباکره) مستحق نفقه است به شرط آنکه:
تمکین عام (رعایت وظایف زناشویی) و تمکین خاص (اجابت رابطه زناشویی در صورت درخواست مشروع شوهر) را انجام دهد.
در صورت نشوز (نافرمانی زن بدون دلیل موجه)، نفقه به او تعلق نمیگیرد.
اگر دختر باکره باشد و به دلایل شرعی یا عرفی (مثل سن کم یا آماده نبودن برای رابطه زناشویی) تمکین خاص نکند، باز هم حق نفقه دارد، زیرا عرفاً نمیتوان او را ناشزه محسوب کرد.
در برخی موارد، اگر زن به دلیل بیماری یا موانع جسمی نتواند تمکین کند، باز هم نفقه به او تعلق میگیرد.
نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، لوازم منزل و هزینههای بهداشتی و درمانی و حتی خدمتکار درصورت عادت قبل از ازدواج و یا احتیاج به علت نقصان و بیماری. (ماده 1107 ق.م). در تعیین ارکان نفقه عرف جامعه و محیط زندگی زن ملاک است و معیار ثابتی ندارد. میزان نفقه نیز متناسب با وضعیت زن و موقعیت اجتماعی وی تعیین میشود و مبلغ مشخصی ندارد. نکته قابل توجه این است که اصل الزام مرد به پرداخت نفقهی زن ناشی از حکم قانون است و ارتباطی با نیاز مالی زن ندارد بنابراین؛ حتی اگر زن شغل و درآمد ثابت داشته باشد و محتاج نباشد باز هم پرداخت نفقهی وی برعهده شوهر است.
نظر به اهمیت عقد ازدواج و حفظ کانون خانواده و ضرورت تأمین معاش زن، قانونگذار برای خودداری مرد از پرداخت نفقه ضمانت اجرای حقوقی و کیفری قرار داده است:
الف) ضمانت اجرای حقوقی
طبق ماده 1111 قانون مدنی «زن میتواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به محکمه رجوع کند. در این صورت، محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.» اما از آن‌جا که گاهی این حکم به علت فرار از پرداخت دین، نداشتن مال و یا عدم دسترسی به شوهر یا اموال او برای حفظ حقوق زن کافی نیست، قانون، ضمانت اجرای مدنی دیگری نیز مقرر کرده است و آن حق درخواست طلاق به همین علت برای زن است. مطابق ماده 1129 قانون مدنی: «در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن میتواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می‌نماید. همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه.»
ب) ضمانت اجرای کیفری
قانون حمایت از خانواده مصوب 1391 به موجب ماده 53 درخصوص ترک انفاق مقرر می دارد : «هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر افراد واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم میشود .تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.
تبصره - امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.»
بنابراین قانونگذار به زوجه این اختیار را داده است که از دو طریق برای دریافت حق نفقه خود اقدام کند:
1-تقدیم دادخواست حقوقی مطالبه نفقه
2-طرح شکایت کیفری ترک انفاق
نفقه در ایام عده طلاق
در نظام حقوقی ایران، نفقه زن در دوران عده طلاق از جمله حقوق مالی است که مرد موظف به پرداخت آن میباشد. این تکلیف بر اساس قانون مدنی و شرع اسلام به عهده شوهر گذاشته شده است. در این متن به بررسی شرایط، مبانی قانونی و نحوه مطالبه نفقه در ایام عده میپردازیم.
1. مبانی قانونی نفقه در ایام عده
طبق ماده 1109 قانون مدنی ایران :
نفقه زن در ایام عده طلاق رجعی بر عهده شوهر است، مگر اینکه طلاق در حال نشوز زن واقع شده باشد. ولی در عده طلاق بائن، شوهر حق رجوع ندارد و نفقه زن نیز بر عهده او نیست، مگر در مورد زن حامله که تا زمان وضع حمل نفقه او پرداخت میشود.
انواع طلاق و نفقه در عده:
- طلاق رجعی : در این نوع طلاق، مرد حق رجوع به همسر خود را دارد و به همین دلیل نفقه زن در عده (3 ماه و 10 روز) بر عهده شوهر است ، مگر اینکه زن ناشزه (نافرمانی کننده بدون دلیل شرعی) باشد.
- طلاق بائن : در این نوع طلاق (مثل طلاق خلع یا مبارات)، مرد حق رجوع ندارد و به تبع آن نفقه زن در عده بر عهده او نیست ، مگر اینکه زن باردار باشد که در این صورت تا زمان زایمان، نفقه او پرداخت میشود.
2. شرایط دریافت نفقه در ایام عده
برای اینکه زن بتواند نفقه ایام عده را دریافت کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- طلاق از نوع رجعی باشد (در غیر این صورت، نفقه فقط در صورت بارداری پرداخت میشود).
- زن در دوران عده ناشزه نباشد (یعنی بدون دلیل شرعی از تمکین خودداری نکرده باشد).
- مرد توانایی مالی داشته باشد (اگر مرد فقیر باشد، باز هم تکلیف نفقه ساقط نمیشود، اما اجرای آن ممکن است با مشکلاتی مواجه شود).
3. نحوه مطالبه نفقه در ایام عده
زن میتواند برای دریافت نفقه ایام عده به دادگاه خانواده مراجعه کند. مراحل قانونی این کار عبارتند از:
1. تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده همراه با مدارک لازم (عقدنامه، گواهی طلاق، مدارک اثبات تمکن مالی شوهر).
2. تعیین جلسه رسیدگی و اثبات ادعای زن مبنی بر عدم پرداخت نفقه.
3. صدور حکم نفقه توسط دادگاه و در صورت لزوم، اجرای حکم (کسر از حقوق، توقیف اموال شوهر).
4. مجازات عدم پرداخت نفقه در ایام عده
اگر مرد با وجود توان مالی از پرداخت نفقه در ایام عده خودداری کند، بر اساس قانون حمایت از خانواده و قانون مجازات اسلامی :
- حبس تعزیری تا 6 ماه
- اجبار به پرداخت نفقه از طریق توقیف اموال یا کسر از درآمد
نفقه از حقوق مالی زن در عقد دائم محسوب میشود و شامل هزینههای ضروری زندگی مانند مسکن، غذا، پوشاک، درمان و خدمات خانه است. اما گاهی ممکن است زن به دلایلی بخواهد این حق را ساقط کند که به آن «اسقاط نفقه» میگویند. در این متن به بررسی شرایط، آثار حقوقی و اعتبار اسقاط نفقه میپردازیم.
1. آیا اسقاط نفقه زوجه امکانپذیر است؟
بر اساس ماده 1119 قانون مدنی ، زوجین میتوانند در ضمن عقد ازدواج یا پس از آن، هر شرطی را که مخالف با مقتضای عقد نباشد، بگنجانند. بنابراین:
- اسقاط نفقه به صورت کلی (همیشگی) : اگر زن در قبال عوض (مبلغ یا امتیاز مالی) نفقه خود را ساقط کند، این شرط معتبر است.
- مثال: زن در ازای دریافت مهریه بیشتر یا مالکیت بخشی از خانه، نفقه خود را ساقط میکند.
- اسقاط نفقه بدون عوض : اگر زن بدون دریافت هیچ مالی، نفقه را ساقط کند، این شرط باطل است، زیرا برخلاف قوانین حمایتی خانواده است.
2. شرایط صحت اسقاط نفقه
برای اینکه اسقاط نفقه معتبر باشد، باید شرایط زیر را داشته باشد:
1. رضایت کامل زن : اسقاط باید با اختیار و بدون اجبار باشد.
2. دریافت عوض مالی (در صورت اسقاط کلی) : زن باید در قبال اسقاط نفقه، امتیاز مالی دریافت کند.
3. عدم مخالفت با قانون : شرط اسقاط نباید با قوانین آمره (مانند حق طلاق یا حضانت) در تضاد باشد.
3. آثار حقوقی اسقاط نفقه
- اگر اسقاط به صورت موقت یا مشروط باشد (مثلاً فقط برای یک سال)، پس از پایان مدت، زن میتواند دوباره نفقه مطالبه کند.
- اگر اسقاط کلی و دائمی باشد، زن دیگر نمیتواند در آینده نفقه مطالبه کند، مگر اینکه ثابت کند شرط اسقاط تحت فشار یا فریب بوده است.
- اسقاط نفقه به معنای سقوط سایر حقوق زن (مثل مهریه، اجرتالمثل یا حق طلاق) نیست.
4. نحوه تنظیم شرط اسقاط نفقه
برای معتبر بودن این شرط، بهتر است:
1. در قباله ازدواج یا یک قرارداد جداگانه نوشته شود.
2. به صورت شفاف و دقیق بیان شود (مثلاً: «زن به طور دائمی و در ازای دریافت مبلغ X ریال، حق نفقه خود را ساقط میکند»).
3. به تأیید دادگاه یا دفترخانه اسناد رسمی برسد تا در آینده قابل استناد باشد.
5. آیا اسقاط نفقه در طلاق تأثیر دارد؟
- اگر زن در زمان طلاق، نفقه خود را اسقاط کرده باشد، نمیتواند بعداً آن را مطالبه کند.
- اما اگر طلاق به دلیل نشوز مرد (عدم پرداخت نفقه) باشد، اسقاط نفقه نمیتواند مانع از درخواست طلاق توسط زن شود.
برخی از تفاوت‌های نفقهی زن با اقارب
- یک جانبه بودن نفقه زن برخلاف نفقه اقارب؛ بدین معنا که تنها زن مستحق دریافت نفقه از شوهر است و حالت عکس آن امکانپذیر نیست.
- در تعیین نفقه زن، شئونات و جایگاه خانوادگی و اجتماعی زن در نظر گرفته میشود درحالی که در پرداخت نفقه اقارب توانایی مالی پرداخت کننده نفقه ملاک است.
- نفقه زن، دین و بدهی مرد محسوب میشود و زن میتواند برای دریافت نفقه گذشته خود نیز اقدام کند اما نفقه گذشته اقارب قابل مطالبه نیست.
مطالب مختصری در این موضوع بیان شد اما در صورت طرح دعوی ترجیحاً با وکیل دادگستری مشورت کنید.
اگر نیاز به پیگیری قانونی دارید، مشورت با یک وکیل خانواده میتواند به شما در احقاق حق کمک کند.
سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری
دیدگاه :
برای ثبت نظر ابتدا باید وارد شوید
ورود/ثبت نام