نفقه فرزندان یکی از حقوق فرزندان به موجب قانون مدنی ایران تحت شرایطی می‌باشد. طبق ماده 1199 قانون نفقه فرزندان، نفقه فرزندان در درجه اول بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت به انفاق بر عهده اجداد پدری و در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها نفقه به عهده مادر است. از طرفی هر‌گاه مادر هم زنده و یا قادر به پرداخت نفقه فرزند نباشد به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری است. نکته مهم و قابل توجه این است که تکلیف پرداخت نفقه فرزند دختر ارتباطی با بحث حضانت فرزند ندارد و اگر پدر یا اجداد پدری توانایی مالی پرداخت نفقه داشته باشند، در هر حال پرداخت نفقه فرزند برعهده آنها خواهد بود حتی اگر حضانت فرزند با مادر باشد.
فرزند درصورتی مستحق نفقه است که مال کافی نداشته باشد و نتواند به وسیله اشتغال، معیشت خود را تأمین کند. بنابراین، در صورتی که فرزند نیاز مالی نداشته باشد و از محل اموال و دارایی خود و یا به واسطه‌ی اشتغال درآمد مکفی داشته باشد، پرداخت نفقه فرزند به وی الزامی نیست. در تعیین میزان نفقه‌ی فرزند، توانایی مالی پرداخت کننده نفقه ملاک است و شامل مسکن، البسه، خوراک و لوازم زندگی میشود. درخصوص هزینه تحصیل و شهریه مدرسه نیز باید گفت اگرچه در ماده 1204 قانون مدنی به آن اشاره نشده است جزء هزینه‌های ضروری و نفقه می‌باشد زیرا مطابق مقررات قانون مدنی تربیت و نگهداری طفل، تکلیف پدر و مادر اوست. از آنجا که آموزش و پرورش، یکی از نیازهای اساسی انسان است و یکی از ضروریات تربیت طفل، فرستادن او به مدرسه و فراهم کردن امکان تحصیل وی بوده، لذا، در مورد هزینه تحصیل فرزند در مدرسه، این مخارج جزء نفقه طفل محسوب می گردد اما مخارج و شهریه دانشگاه، به عنوان بخشی از نفقه فرزند محسوب نمی گردد.
آیا نفقه‌ی فرزند دختر و پسر با هم تفاوت دارد؟
از نظر میزان نفقه، تفاوتی میان دختر و پسر نیست و مبلغ آن توسط دادگاه و معمولاً با استعلام از کارشناس نفقه دادگستری بر اساس نیاز شخص دریافت کننده نفقه و توانایی مالی شخص نفقه دهنده، تعیین و محاسبه میشود.
نفقه فرزند از جمله تعهدات مالی است که بر عهده والدین (به ویژه پدر) قرار دارد و عدم پرداخت آن میتواند پیگرد قانونی داشته باشد. بر اساس قانون مدنی ایران (مواد 1198 تا 1206) و قانون مجازات اسلامی، پدر موظف است هزینه های ضروری زندگی فرزند شامل خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و آموزش را تأمین کند. در صورت خودداری از پرداخت نفقه، مجازات هایی برای وی در نظر گرفته شده است.
مجازات کیفری عدم پرداخت نفقه فرزند
طبق ماده 53 قانون حمایت از خانواده، اگر پدر با وجود توان مالی از پرداخت نفقه فرزند خودداری کند، به عنوان جرم کیفری محسوب شده و قابل پیگرد است:
- حبس تعزیری: تا 6 ماه حبس برای فردی که با وجود تمکن مالی از پرداخت نفقه امتناع میکند.
- اجبار به پرداخت: دادگاه میتواند پدر را ملزم به پرداخت نفقه معوقه کند و در صورت عدم پرداخت، امکان توقیف اموال یا کسر از درآمد وی وجود دارد.
برای شکایت عدم پرداخت نفقه فرزندان ، باید توانایی مالی پدر (تمکن مالی) و عدم پرداخت نفقه اثبات شود. این امر معمولاً از طریق:
- ارائه مدارک دال بر درآمد پدر (فیش حقوقی، سند ملک، گردش حساب بانکی و...)
- گواهی نیاز مالی فرزند (مثلاً هزینه های درمان، تحصیل و...)
- حکم دادگاه مبنی بر تعیین میزان نفقه
نفقه فرزند پس از طلاق توافقی
حتی در صورت طلاق، پدر موظف به پرداخت نفقه فرزند است. اگر مادر حضانت فرزند را بر عهده داشته باشد، میتواند از طریق دادگاه خانواده نفقه را مطالبه کند. در صورت استنکاف پدر، علاوه بر مجازات حبس، ممکن است حضانت فرزند نیز مورد بازبینی قرار گیرد.
نفقه فرزند بالغ و دانشجو
طبق قانون، اگر فرزند پس از 18 سالگی به دلیل تحصیل یا ناتوانی جسمی قادر به کار نباشد، پدر همچنان موظف به پرداخت نفقه است.
روند قانونی شکایت
1. تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده جهت تعیین میزان نفقه.
2. اثبات عدم پرداخت با ارائه مدارک.
3. صدور حکم جرم در صورت خودداری عمدی پدر از پرداخت.
عدم پرداخت نفقه فرزند نه تنها مسئولیت مدنی دارد، بلکه جرم کیفری محسوب میشود و پدر میتواند با حبس، جزای نقدی یا توقیف اموال مواجه شود. توصیه میشود در صورت بروز مشکل، از طریق مراجع قضایی اقدام شود.
1. مدارک هویتی
شناسنامه فرزند (برای اثبات رابطه پدر و فرزندی)
کارت ملی فرزند (در صورت داشتن)
شناسنامه و کارت ملی مادر (در صورتی که مادر درخواستکننده باشد)
2. مدارک اثبات رابطه زوجیت یا طلاق
عقدنامه (برای فرزندان متولد شده در زمان زوجیت)
گواهی طلاق (در صورت جدا بودن والدین)
حکم حضانت (در صورت وجود حکم قبلی برای حضانت فرزند)
3. مدارک مالی و درآمدی پدر (متعهد پرداخت نفقه)
فیش حقوقی یا گواهی اشتغال به کار پدر
مدارک ملکی (سند خانه، مغازه، زمین و...) در صورت داشتن
گردش حساب بانکی (برای اثبات توان مالی)
گواهی درآمد از مشاغل آزاد (در صورت خوداشتغالی)
4. مدارک هزینه های فرزند (برای تعیین میزان نفقه)
قبضهای درمانی (هزینه پزشک، دارو، بیمارستان)
مدارک تحصیلی (شهریه مدرسه، دانشگاه، هزینه کتاب و لوازم التحریر)
قبضهای مسکن (اجارهنامه، قبض آب، برق، گاز در صورت زندگی مستقل)
فاکتورهای خرید لباس، لوازم ضروری و خوراک
5. مدارک قضایی (در صورت وجود پرونده قبلی)
حکم قبلی نفقه (اگر قبلاً میزان نفقه تعیین شده باشد)
مدارک اجراییه (در صورت عدم پرداخت نفقههای معوقه)
6. سایر مدارک احتمالی
گواهی اشتغال به تحصیل (برای فرزندان بالای 18 سال که دانشجو هستند)
مدارک پزشکی (در صورت نیاز فرزند به مراقبتهای ویژه)
نحوه تقدیم مدارک به دادگاه
1. تنظیم دادخواست مطالبه نفقه در دفتر خدمات قضایی.
2. ضمیمه کردن کلیه مدارک فوق به دادخواست.
3. پیگیری جلسه رسیدگی و ارائه شواهد به دادگاه.
قانون در این خصوص حکم صریحی ندارد و سن مشخصی در نظر گرفته نشده است. ملاک کلی تعیین نفقه اقارب که نفقه اولاد نیز زیرمجموعه‌ی آن است در ماده 1197 ق.م بیان شده است: «کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله‌ی اشتغال به شغلی وسائل معیشت خود را فراهم نماید.»
عرف غالب و رویه قضایی دادگاه‌های ایران این است که با وحدت ملاک از ماده 48 قانون حمایت از خانواده، درخصوص فرزند دختر، وی را مادامی که ازدواج نکرده و شاغل نیست مستحق دریافت نفقه می‌داند؛ برای مثال رأی شماره 9309982165501647 شعبه 201 دادگاه عمومی خانواده تهران که در شعبه 2 دادگاه تجدیدنظر این استان تأیید شده، پرداخت نفقه دختر غیرشاغل مجرد را برعهده پدر قرار داده است. هرچند در این خصوص نظر مخالف نیز وجود دارد.
نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزندان
گروهی بر این عقیده‌اند که ملاک همان است که در ماده 1197 ق.م آمده و آن نیز توانایی اشتغال و دارا نبودن است و جنسیت و وضعیت تأهل به تنهایی مجوز دریافت نفقه نیست و هر مورد را باید به طور خاص بررسی نمود. برای مثال دختری را درنظر بگیرید که 27 سال سن دارد، مجرد و غیر شاغل است اما از طریق ارث، وصیت یا صلح و هبه اموالی دارد که از محل آن میتواند تأمین معاش کند و یا به واسطه داشتن تحصیلات عالیه دانشگاهی و یا مهارت‌های حرفه‌ای امکان اشتغال دارد در این صورت آیا باز هم می‌توان وی را واجب النفقه دانست؟ به راستی محل تردید است. شعبه 24 دادگاه تجدید نظر استان تهران در رأی شماره 9409970222402113 با تأیید حکم بدوی در رد خواسته‌ی خواهان که دختری بالغ و مجرد بوده، چنین استدلال کرده است: «نظر به اینکه در روابط بین اقارب نسبی نفقه اولاد بر عهده پدر است و اولادی مستحق نفقه بوده که ندار بوده و نتواند بوسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم نماید، هرچند متقاضی بر فرض ادعا فاقد تمکن مالی باشد لکن در سنی قرار دارد که قادر به اشتغال شغلی بوده و توانایی کار و اداره امور خود را دارد لذا دادگاه با توجه به مراتب یاد شده دعوی را غیروارد تشخیص و به استناد ماده 1197 قانون مدنی حکم بر بطلان دعوی صادر می نماید.»
درخصوص نفقه فرزند پسر نیز باید ضابطه تعیین شده در ماده 1197 را ملاک قرار داد یعنی نداشتن مال و ناتوانی در کسب درآمد از طریق اشتغال. اما به طور کلی عرف جامعه این است که پسران تا رسیدن به سن 18 سال مستحق دریافت نفقه هستند و پس از آن فرد درصورتی مستحق دریافت نفقه است که به عللی مثل اعزام به خدمت سربازی، تحصیلات دانشگاهی و یا ناتوانی به واسطه نقصان یا بیماری قادر به تأمین معاش خود نباشد. هرچند که در حال حاضر با توجه به تغییر مقررات سربازی و حقوق بگیر شدن سربازان وظیفه، درصورت کفایت حقوق سربازی باید این مورد را از موارد شمول استحقاق دریافت نفقه خارج کرد.
با وجود اینکه مفصل توضیح داده شد اما به دلیل اینکه شرایط افراد برای دریافت نفقه متفاوت است، قبل از هرگونه اقدامی جهت دریافت آن، لطفاً با وکیلان مشورت کنید.
تندرست باشید
سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری
دیدگاه :
برای ثبت نظر ابتدا باید وارد شوید
ورود/ثبت نام