تغییر جنسیت و آثار حقوقی آن

تغییر جنسیت و آثار حقوقی آن

در سال های اخیر شاهد تغییر جنسیت در افرادی هستیم که به نوعی از جنسیت خود ناراضی بوده و اخلاق و روحیات جنس مخالف در آنها پر رنگ تر می باشد و یا خصوصیات هر دو جنس را به طور مساوی در خود می بینند و با انتخاب یکی از آنها جنسیت خود را به همان تغییر می دهند. این اقدام آثار و تبعاتی داشته که باید از طریق قانونی و در چارچوب معینی انجام شود که در ذیل به طور خلاصه به آن اشاره می کنیم.

مراحل قانونی تغییر جنسیت

مطابق بند 18 ماده 4 قانون حمایت خانواده فرد برای این کار باید از طریق دفاتر خدمات قضایی دادخواستی مبنی بر تغییر جنسیت به دادگاه خانواده محل سکونت خود ارسال نماید. سپس دادگاه فرد را به پزشکی قانونی هدایت می‌کند تا ضمن انجام آزمایشات لازم، مراحل درمانی را نیز طی کند. در صورت احراز شرایط و تایید پزشکی قانونی و روانپزشک، دادگاه اجازه تغییر جنسیت و تغییر نام در شناسنامه را صادر خواهد کرد. البته تا قبل از انجام عمل جراحی و تغییر جنسیت به طور واقعی، تغییر نام در شناسنامه امکان پذیر نمی باشد.

گاه فرد می تواند قبل از طرح دعوی به روانپزشکی که مورد تأیید دادگاه باشد، مراجعه نماید و آزمایشات هورمونی لازم جهت اطمینان از اینکه فرد دچار اختلالات کروموزمی نیست را انجام دهد و دوره های درمانی را بگذراند و سپس گواهی مبنی بر ترنس بودن را دریافت کرده و به دادگاه خانواده ارائه کند. دادگاه نیز با استعلام و کسب نظر پزشکی قانونی و تاییدیه نظر روانپزشک، حکم به جواز تغییر جنسیت و تغییر نام صادر می‌کند. 

اثر تغییر جنسیت در نکاح

1. در مهریه

در صورت تغییر جنسیت هر یک از طرفین بعد از ازدواج دائم، دو حالت متصور است:

1-تغییر جنسیت بعد از ازدواج و قبل از نزدیکی: در این صورت عقد نکاح به علت تغییر جنسیت باطل می‌شود و موضوعی برای پرداخت مهریه باقی نمی‌ماند. شوهر سابق تکلیفی به پرداخت مهریه ندارد و در صورتی که قبلاً پرداخت کرده باشد، می تواند آن را مسترد کند.

2-تغییر جنسیت بعد از وقوع نزدیکی: در این صورت عقد نکاح منحل می‌شود ولی مهریه قابل مطالبه است زیرا عقد نکاح و نزدیکی قبل از تغییر جنسیت واقع شده و حقوق و تکالیف بر آن بار می‌شود.

مهریه در نکاح موقت در هر صورت به زن تعلق می گیرد، خواه تغییر جنسیت بعد از نزدیکی باشد یا قبل از نزدیکی.

2. در عده

عده از احکام ویژه زنان است و اگر بین زوجین نزدیکی برقرار شده باشد سپس به موجب طلاق یا فسخ، نکاح منحل گردد، زن باید عده نگه دارد و اگر نزدیکی برقرار نشده باشد، نیازی به نگه داشتن عده نیست. پس هرگاه زن به دلیل تغییر جنسیت از زن بودن خارج گردد، عده نیز ساقط می‌گردد. البته، چون قانون در خصوص این مسائل حکمی ندارد امکان وجود نظرات مخالف هم هست. اما اگر شوهر تغییر جنسیت دهد، زوجه باید عده نگه دارد و عده از او ساقط نمی‌شود.

3. در حضانت فرزندان مشترک

حضانت مادر: مادری که  تغییر جنسیت داده و تبدیل به مرد شده، نمی تواند ولی فرزندان صغیر خود شود. اما طبق قانون مدنی حضانت فرزند تا 7 سالگی با مادر است و تغییر جنسیت، مانع حضانت وی نمی شود و همچنان حضانت برقرار است مگر این که فرد بخواهد ازدواج کند که در این صورت طفل به پدر یا جد پدری سپرده می‌شود.

حضانت پدر: در مورد تغییر جنسیت پدر دو نظریه سقوط ولایت و بقای ولایت وجود دارد. همانطور که در قانون مدنی سلب حق ولایت و عزل ولی پیش بینی شده، در صورتی که تغییر جنسیت پدر آسیبی به طفل وارد کند، پدر از ولایت ساقط می‌شود اما اگر این اقدام پدر آسیب و صدمه ای به کودک وارد نکند، دلیلی برای اینکه ولایت وی از بین برود، وجود ندارد و ولایت بر فرزند همچنان باقی است. برخی نیز بر این عقیده اند که تغییر جنسیت پدر، حتی در دورانی که حضانت بر عهده اوست، عنوان پدر بودن را از وی نمی‌گیرد و دارای صلاحیت حضانت با عنوان پدر است، مگر اینکه پس از تغییر با مرد دیگری ازدواج کند که موجب سلب حضانت از او می‌شود. نکته قابل توجه آن است که در هر صورت نفقه فرزند بر عهده پدر است و تغییر جنسیت مانع آن نخواهد بود.

4. در دیه

بعد از تغییر جنسیت، دیه فرد بر اساس جنسیت فعلی وی محاسبه می شود. به عبارت دیگر اگر فردی با زنی تصادف کند و محکوم به پرداخت دیه زن باشد اما در زمان پرداخت آن زن تغییر جنسیت داده باشد، فرد خاطی باید معادل دیه مرد پرداخت کند، عکی آن نیز امکانپذیر است. در واقع ملاک میزان دیه زمان پرداخت می‌باشد.

 5. در ارث

در مورد ارث نیز ملاک جنسیت فعلی فرد می باشد. یعنی اگر فرزند پسری تغییر جنسیت بدهد و دختر شود، با توجه به جنسیت جدیدش مانند دختران ارث می‌برد و بالعکس.

باید توجه داشت جنسیت فرزندان هنگام فوت والدین مورد ملاک قرار می‌گیرد زیرا به محض فوت، ماترک به وراث انتقال می یابد. در این صورت چنانچه شخص پس از فوت یکی از والدین و قبل از تقسیم ارث جنسیت خود را تغییر دهد، تغییری در میزان سهم الارث وی به وجود نمی‌آید.

در مورد تغییر جنسیت والدین، ملاک زمان تشکیل نطفه می‌باشد. همانطور که در بالا ذکر شد با تغییر جنسیت، پدر یا مادر بودن از فرد سلب نمی‌شود و در صورت فوت فرزند، پدر تغییر جنسیت یافته (تبدیل به زن شده) به اندازه پدر و مادر تغییر جنسیت یافته (تبدیل به مرد شده) به اندازه مادر از اموال فرزند خود ارث می‌برند.

سعی کردیم با جمع آوری مطالب، به شما کمک کرده باشیم اما از آنجایی که در خصوص تغییر جنسیت قانون خاصی تدوین نشده، ممکن است در فروض متفاوت، اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد. بنابراین بهتر است قبل از طرح هر گونه دعوی با وکیلان مشورت کنید.

جاوادان بمانید

سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری