تجدیدنظرخواهی از آرای دادگاه کیفری

تجدید نظر چیست؟

تجدید نظرخواهی کیفری یکی از حقوق طرفین دعوی می‌باشد؛ به طوری که وقتی رأیی از دادگاه کیفری صادر می‌شود، هر یک از طرفین دعوی رای را به ضرر خود بداند می‌تواند به رای صادر شده اعتراض کند. یکی از روش‌های اعتراض به رأی، تجدید نظرخواهی کیفری می‌باشد. در این گفتار در خصوص آرای قابل تجدید نظر، اشخاصی که می توانند تجدیدنظر خواهی در امور کیفری کنند، جهات یا دلایل تجدیدنظرخواهی، مرجع صالح به رسیدگی و مدت آن صحبت می‌کنیم.

 

 

آرای قابل تجدیدنظر کیفری

آراء صادره از دادگاه‌های کیفری شامل رای بر محکومیت، برائت یا قرارهای منع و موقوفی تعقیب، اناطه و تعویق صدور حکم می‌باشد که بر اساس ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری اکثر این آرا قابل تجدید نظرخواهی کیفری هستند مگر در موارد ذیل که حکم صادره قطعی است و اعتراض بر آن وارد نمی باشد؛

الف- جرایم تعزیری درجه 8 باشد. (جرایمی مانند رانندگی کردن بدون گواهینامه که مجازات آنها حبس تا 3 ماه یا جزای نقدی تا 30 میلیون ریال و شلاق تا 10 ضربه می باشد)

ب- جرایم مستلزم پرداخت دیه یا ارش، در صورتی که میزان یا جمع آنها کمتر از یک دهم دیه کامل باشد. (مانند جرم ضرب و شتم که شامل دیه یا آرش می شود)

حال اگر رای دادگاه با محکومیت به پرداخت دیه، ارش یا ضرر و زیان همراه باشد، در صورتی که یکی از جنبه‌های مزبور قابل تجدید نظرخواهی کیفری باشد جنبه های دیگر رای نیز به تبع آن قابل تجدید نظر می‌باشند حتی اگر از موارد بالا باشد.

 

 

اشخاصی که حق تجدیدنظرخواهی دارند

مطابق ماده 433 قانون آیین دادرسی کیفری اشخاص زیر می توانند به رأی صادره تجدید نظرخواهی کیفری نمایند:

1-محکوم علیه (شخصی که محکوم شده است)، وکیل یا نماینده قانونی او

2-شاکی یا مدعی خصوصی و یا وکیل یا نماینده قانونی آنان

3-دادستان زمانی که رأی بر برائت متهم صادر می شود یا به دلیل عدم تطابق رأی با قانون و یا تناسب نداشتن مجازات با جرم انجام شده.

 

جهات تجدید نظرخواهی

ماده 434 قانون آیین دادرسی کیفری به اشخاص اجازه می‌دهد به دلایل ذیل نسبت به آراء صادره از دادگاه کیفری، اعتراض و تجدید نظرخواهی کیفری نمایند:

الف) اگر مدعی باشند که ادله یا مدارک استنادی دادگاه اعتبار نداشته است.

ب) اگر مدعی باشند که رای صادره با قانون مخالف است.

پ) اگر مدعی باشند دادگاه صادر کننده رأی یا قاضی آن صلاحیت نداشته است.

ت) اگر مدعی باشند که دادگاه به دلایل ابراز شده، توجهی ننموده است.

حال اگر به استناد هر کدام از دلایل بالا تجدید نظرخواهی کیفری انجام شود، دادگاه تجدید نظر می تواند به بقیه جهات یا دلایل موجود در رأی نیز رسیدگی نماید.

 

 

مهلت تجدید نظرخواهی

به استناد ماده 431 قانون آیین دادرسی کیفری مهلت تجدید نظرخواهی کیفری برای اشخاص مقیم ایران 20 روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مهلت واخواهی (روش اعتراضی به رأی غیابی) می باشد.

در صورتی که طرفین پرونده نتوانند در موعد مقرر تجدید نظرخواهی کیفری خود را انجام دهند، باید در ضمن تجدید نظرخواهی عذر موجه خود را اعلام نمایند تا مورد رسیدگی و پذیرش دادگاه قرار گیرد، در غیر این صورت قرار رد دادخواست تجدیدنظر صادر می شود. مطابق ماده 178 قانون آیین دادرسی مدنی جهات ذیل عذر موجه محسوب می‌شوند:

الف-بیماری شخصی که می‌خواهد تجدید نظرخواهی کند یا بیماری سخت والدین، همسر یا اولاد وی.

ب-فوت همسر یا یکی از خویشان نزدیک مانند والدین، خواهر، برادر و فرزندان آنها.

ت-ابتلا به حوادث مهم از قبیل بیماری‌های واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد شود.

ث- در توقیف یا حبس بودن شخصی که می خواهد تجدید نظرخواهی کند.

ج-سایر مواردی که عرفاً به تشخیص دادگاه عذر موجه محسوب شود.

همچنین مطابق ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری در تمام محکومیت‌های تعزیری در صورتی که دادستان از حکم صادره درخواست تجدید نظرخواهی کیفری نکرده باشد، محکوم علیه یا متهم می‌تواند پیش از پایان مهلت تجدید نظرخواهی با رجوع به دادگاه صادر کننده حکم، حق تجدید نظرخواهی خود را اسقاط یا درخواست تجدیدنظر خود را پس بگیرد. دادگاه در این صورت تا یک چهارم مجازات تعیین شده را کسر می کند و این حکم دادگاه قطعی است.

 

مراحل تجدیدنظر

مراحل تجدیدنظر در پرونده های کیفری در ایران طبق قانون آیین دادرسی کیفری به صورت زیر انجام می شود:

1. شناسایی احتمال نظرخواهی

پیش از هر اقدامی، باید مورد بررسی قرار گیرد که آیا یک دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب یا سایر مراجع قضائی مورد نظر را صادر کند.
مطابق ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری ، برخی از احکام مانند حبس بیش از سه ماه، جزای نقدی بیش از پنجاه میلیون ریال، شلاق حدی، قصاص، دیه و اعدام یک بار نظرخواهی هستند.

2. تعیین مهلت نظرخواهی

20 روز برای افراد مقیم ایران

2 ماه برای افراد مقیم خارج از ایران

در صورتی که محکوم‌شده‌علیه یا شاکی در مهلت تعیین‌کننده درخواست ندهند، رأی‌گیری و لازم الاجرا می‌شود، مگر می‌شود در مواردی که امکان عاده داد یا اعتراض به رأی‌گیری وجود دارد.

3. تنظیم و ثبت درخواست تجدید نظرخواهی کیفری

🔹 تنظیم لایحه نظرخواهی
باید درخواست خود را در قالب لایحه‌ای رسمی تهیه کند و اسناد و مدارک خود را بیان کند. در این لایحه باید ذکر شود:

مشخصات کامل ارائه

شماره پرونده و دادنامه

داور صادرکننده رأی

گواهی و مستندات اعتراض (نقض قوانین، عدم تناسب علیه، عدم صلاحیت دادگاه و...)

درخواست مشخص (نقض یا اصلاح رأی)

🔹 ارائه به مرجع صالح

درخواست یک نظر باید در دفتر دادگاه صادرکننده رای گیری یا مستقیماً در دادگاه تجدیدنظر استان ثبت شود.

اگر حکم دادگاه کیفری یک صادر شده باشد، مرجع نظر دیوان عالی کشور خواهد بود.

4. بررسی پرونده در مرجع شماره نظر

🔹 تعیین وقت
پس از وصول درخواست، دادگاه تجدید نظرخواهی کیفری پرونده را بررسی کرده و می‌تواند بدون نیاز به حضور در طرفین یا با برگزاری جلسه ، تصمیم‌گیری کند.

🔹 بررسی مستندات و ادله جدید
در این مرحله، دادگاه بررسی می‌کند که آیا ارائه‌شده می‌تواند آغاز کند یا خیر.

🔹 تصمیم نهایی
قانون نظر می‌تواند:

رأی را کند و بدون تغییر باقی بماند.

رأی را اصلاح کند (مثلاً کاهش مجازات).

رأی را نقض کند و دستور رسیدگی مجدد دهد.

پرونده را برای صدور حکم جدید به دادگاه هم‌عرض ارجاع دهد .

5. صدور رأی نهایی و اجرا

اگر در دادگاه تجدید نظر شود، نهایی و لازم الاجرا خواهد شد.

در جرایم سنگین‌تر (مانند قصاص، اعدام و حبس‌های طولانی‌مدت)، در صورت اعتراض، پرونده به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود.

در صورت وجود تصویب جدید یا تصویب قانون در حکم قطعی ، امکان درخواست عاده دادرسی وجود دارد.

 

مرجع صالح

دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به این نوع اعتراض را دارد، دادگاه تجدیدنظر است که در مرکز استان واقع شده است. این دادگاه دارای یک رئیس و دو مستشار است اما با دو عضو هم رسمیت دارد.

 

با تشکر 

سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی