مبحث دوم قانون آیين‌ نامه داخلی مجلس شوراي اسلامی

مبحث دوم نحوه بررسي اصول هشتاد و هشتم (88) و ‌هفتاد و ششم
(76) قانون اساسي

قسمت دوم: تحقيق و تفحص

ماده 198: هرگاه نماينده اي، تحقيق و تفحص در هر يك از امور كشور را لازم بداند تقاضاي خود را به صورت كتبي به هيأت رئيسه مجلس تسليم نموده و هيأت ‏رئيسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به كميسيون تخصصي ذي‏ربط جهت رسيدگي ارجاع مي‏نمايد. كميسيون موظف است حداكثر ظرف دو هفته از تاريخ وصول، اطلاعاتي را كه در اين زمينه كسب نموده در اختيار متقاضي يا متقاضيان قرار دهد. درصورتي كه متقاضي يا متقاضيان، اطلاعات كميسيون را كافي تشخيص ندهند، كميسيون موظف است ظرف يك هفته از متقاضي يا متقاضيان و بالاترين مقام دستگاه اجرائي ذي‏ربط دعوت به عمل آورد و دلايل ضرورت تحقيق و تفحص و نظرات مقام فوق الذكر را استماع نمايد و تا مدت ده روز گزارش خود را مبني بر تصويب يا رد تقاضاي تحقيق و تفحص به هيأت رئيسه مجلس ارائه دهد. اين گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرارمي ‏گيرد و پس از توضيح سخنگو كميسيون و صحبت نماينده متقاضي تحقيق و تفحص هر كدام حداكثر به مدت ده دقيقه، گزارش كميسيون بدون بحث به رأي گذاشته خواهد شد. در صورت تصويب انجام تحقيق و تفحص، موضوع به همان كميسيون تخصصي ذي‏ربط جهت رسيدگي ارجاع مي ‏گردد. كميسيون موظف است در مدت بيست روز اعضاء هيأت تحقيق و تفحص را كه حداقل يازده و حداكثر پانزده نفر خواهند بود از بين نمايندگان تعيين و به رئيس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفي نمايد. چنانچه متقاضيان تحقيق و تفحص كمتر از پنج نفر باشند كليه آنان عضو هيأت خواهند بود، در غير اين صورت حداقل پنج نفر از اعضاء هيأت از ميان متقاضيان تحقيق و تفحص انتخاب خواهند شد. اعضاء هيأت از ميان خود يك رئيس، دو نايب رئيس و يك منشي انتخاب مي‏ كنند. هيأت حداكثر در مدت يك ماه پس از پايان مهلت تحقيق و تفحص، گزارش خود را به كميسيون تسليم مي ‏نمايد. كميسيون موظف است ظرف يك ماه گزارش هيأت را در جلسه مشترك اعضاء كميسيون و هيأت مطرح و گزارش نهايي را جهت قرائت در مجلس براي مدت نيم ساعت تنظيم و پس از تصويب به هيأت رئيسه ارسال نمايد. قبل از رأي گيري در رابطه با گزارش نهايي، وزير يا مقام مسؤول از عملكرد خود دفاع خواهد نمود. هيأت رئيسه موظف است گزارش كميسيون را در دستور هفته بعد كاري مجلس قرار دهد تا توسط سخنگو كميسيون قرائت گردد.

تبصره 1: – موضوع تحقيق و تفحص با تشخيص هيأت رئيسه بايد صريح و قابل رسيدگي باشد.

تبصره 2: هيأت تحقيق و تفحص مي تواند از كارشناسان مورد وثوق با تأييد هيأت رئيسه مجلس استفاده نمايد. هيأت رئيسه موظف است تنخواه مورد درخواست هيأت را دراختيار رئيس هيأت قرار دهد تا براساس تصميمات هيأت هزينه و با تأييد هيأت رئيسه به هزينه قطعي منظور شود.

تبصره 3: چنانچه وزير يا بالاترين مقام دستگاه مورد تحقيق و تفحص تغيير كرده باشد و تحقيق و تفحص مربوط به عملكرد دوران مسؤوليت آنان باشد بايد امكان دسترسي آنها به اسناد و مدارك جهت پاسخگويي فراهم گردد.

تبصره 4: كليه مكاتبات هيأت با امضاي رئيس هيأت و درغياب او نايب‏ رئيس معتبر خواهد بود.

تبصره 5: كميسيون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهايي به هيأت رئيسه، كليه اسناد، مدارك و پرونده هاي تحقيق و تفحص و يك نسخه از گزارش نهايي را به كميسيون اصل نودم (90) قانون اساسي جهت اقدام قانوني و نيز حفظ و بايگاني اسناد ارسال نمايد.

تبصره 6: ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقيق و تفحص به هر شكل و عنوان از طرف اشخاص حقيقي و حقوقي و اعضاء هيأت تحقيق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علني ممنوع مي باشد.

تبصره 7: تحقيق و تفحص مجلس شامل شوراي نگهبان، مجلس خبرگان رهبري، مجمع تشخيص مصلحت نظام و پرونده هاي جرياني مراجع قضائي و امور ماهيتي قضائي نمي شود و در مورد دستگاه هايي كه زير نظر مقام معظم رهبري هستند با اذن معظم له امكان تحقيق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.

تبصره 8: مهلت انجام تحقيق و تفحص شش ماه از تاريخ صدور ابلاغ اعضاء هيأت توسط رئيس مجلس مي باشد. در صورت ضرورت با درخواست هيأت و تصويب هيأت رئيسه مجلس تا شش ماه ديگر قابل تمديد مي باشد.

ماده 2: در صورتي كه جلسه مشترك هيأت تحقيق و تفحص و كميسيون تخصصي تخلفات موضوع تحقيق را مهم و مسؤول دستگاه يا سازمان را مقصر تشخيص دهد، طرح استيضاح وزير مربوطه در صورت رعايت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسي در دستوركار مجلس قرار خواهد گرفت. هيأت رئيسه موظف است در اولين جلسه علني موضوع استيضاح را اعلام وصول و حداكثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علني قراردهد در اين صورت سخنگو كميسيون حداكثر به مدت نيم ساعت گزارش مي دهد و سپس طبق مواد مربوط به استيضاح عمل خواهد شد.

ماده 200: در صورتي كه در گزارش كميسيون، تخلف احراز و درخواست تعقيب شود متخلف توسط هيأت رئيسه مجلس حسب مورد به قوه قضائيه يا مراجع رسيدگي به تخلفات اداري معرفي‌ مي‌شود تا خارج از نوبت تقاضاي كميسيون را مورد رسيدگي قرار داده و نتيجه آن را به كميسيون اعلام‌ نمايد.

تبصره 1: ـ در صورت ارجاع گزارش به قوه قضائيه، كميسيون موظف است خلاصه گزارش را كه در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلايل توجه اتهام به متهم و مستندات قانوني مشخص شده است، تهيه نمايد. اين گزارش در يكي از شعب دادگاه رسيدگي به امور كيفري تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسيدگي قرار مي گيرد و حداكثر ظرف سه ماه رأي مقتضي صادر مي شود.

ماده 201: مسؤولان دستگاه مورد تحقيق و تفحص و كليه دستگاههاي اجرائي، قضائي و نهادهاي انقلاب اسلامي موظف به فراهم نمودن‌ امكانات و تسهيلات مورد نياز هيأت و در اختيار گذاردن اطلاعات و مدارك درخواستي هيأت مي‌ باشند و درصورت عدم همكاري، مسؤولان دستگاه ‌ذي‌ ربط متخلف و مجرم محسوب مي‌گردند و با شكايت هيأت تحقيق و تفحص، مورد تعقيب قضائي قرار خواهند گرفت.

قسمت اول : تذكر و سؤال: ‌

فقره الف: الف – تذكر:

ماده 192: در كليه مواردي كه نماينده يا نمايندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسي ، از رئيس جمهور يا وزير در باره يكي از‌وظايف آنان حق سؤال دارند، مي‌توانند درخصوص موضوع موردنظر به رئيس جمهور و وزير مسؤول كتباً تذكر دهند.
هيأت رئيسه خلاصه تذكر را در جلسه علني مجلس قرائت و متن كامل تذكر را به رئيس جمهور يا وزير مربوط ابلاغ مي نمايد.

تبصره 1: ـ قبل از پايان هر جلسه علني حداكثر پنج نفر از نمايندگان مي‌توانند هر كدام به مدت دو دقيقه تذكر شفاهي دهند و در صورتي كه متقاضيان بيش از پنج نفر باشند به قيد قرعه تعيين مي‌شوند. نمايندگان نمي‌توانند در مدت يك ماه بيش از يك بار تذكر شفاهي دو دقيقه‌اي فوق را بدهند و حق واگذاري به نماينده ديگر را ندارند.و همچنين پس از اتمام تذكر دو دقيقه اي،‌ به تناسب وقت باقيمانده از جلسه علني در صورت درخواست هر يك از نمايندگان ديگر براي بيان تذكر موارد ضروري، رئيس جلسه مي تواند حداكثر به هشت نماينده فرصت تذكر شفاهي يك دقيقه اي اختصاص دهد.

فقره ب: ب - سؤال: ‌

ماده 193: نحوه رسيدگي به سؤال نماينده از وزير به شرح ذيل خواهد بود:

بند 1: هر نماينده مي تواند راجع به مسائل داخلي و خارجي كشور از وزير مسؤول در باره وظايف او سؤال نمايد سؤال بايد كتبي و صريح بوده و در فرم مخصوص كه هيأت رئيسه تهيه مي نمايد توسط نماينده تنظيم و به هيأت رئيسه تسليم شود. هيأت رئيسه موظف است سؤال را فوري به كميسيون تخصصي ذي ربط ارسال نمايد.

بند 2: كميسيون موظف است حداكثر ظرف مدت پانزده روز پس از وصول سؤال، جلسه اي با حضور وزير و سؤال كننده تشكيل دهد و با استماع نظرات سؤال كننده و وزير و بررسي هاي لازم، به موضوع رسيدگي كند.

بند 3: چنانچه سؤال كننده، توضيحات وزير را قانع كننده نداند، كميسيون با تعيين قلمرو «ملي» يا «منطقه اي» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملي به هيأت رئيسه جهت اعلام وصول در اولين جلسه علني اقدام مي نمايد.

بند 4: در رابطه با سؤال منطقه اي، كميسيون موظف است حداكثر ظرف مدت ده روز نسبت به ارائه راه حل و ارسال گزارش به هيأت رئيسه مجلس و رئيس جمهور (توسط رئيس مجلس) اقدام نمايد. هيأت رئيسه مساعي لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه اي را به عمل مي آورد. چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه كميسيون، نماينده سؤال كننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هيأت رئيسه درخواست طرح سؤال منطقه اي در جلسه علني را مي نمايد. هيأت رئيسه موظف است در اولين جلسه علني، سؤال منطقه اي را اعلام وصول و فوري به وزير ابلاغ و به كميسيون ذي ربط ارسال نمايد. كميسيون موظف است ظرف يك هفته گزارش نهايي را به هيأت رئيسه ارائه نمايد.

بند 5: طبق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسي، وزير مورد سؤال مكلف است حداكثر ظرف مدت ده روز از تاريخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور يافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آن كه وزير به صورت رسمي و با عذر موجه تقاضاي تأخير حداكثر براي مدت ده روز داشته باشد.

تبصره 1: ـ در صورت درخواست نماينده يا نمايندگان سؤال كننده، كميسيون مي تواند بررسي سؤال را حداكثر به مدت يك ماه به تعويق بيندازد.

تبصره 2: ـ هيأت رئيسه مكلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علني ايجاب نمايد يك جلسه علني در هفته را به پاسخگويي به سؤالات اختصاص دهد.

تبصره 3: ـ هيأت رئيسه مي تواند كليه سؤالات يك نماينده از يك وزير را كه آماده طرح در جلسه علني باشد در يك جلسه در دستور قرار دهد. در اين صورت حداكثر زمان اختصاص داده شده نبايد از يك ساعت بيشتر شود كه به همان ترتيب و تناسب طرح سؤال از وزير در جلسه علني، به نماينده و وزير تخصيص مي يابد.

تبصره 4: جهت رعايت حق نمايندگان براي ايفاي وظايف نظارتي، هيأت ‌رئيسه موظف است ترتيبي اتخاذ نمايد تا سؤالات نمايندگاني كه در مجلس طرح نشده يا تعداد كمتري از سؤالات آنان در دستور قرار گرفته است، با اولويت بررسي و در دستور كار قرار گيرد.

ماده 194: در جلسه علني ابتدا گزارش كميسيون متضمن طرح سؤال و بررسي هاي انجام شده توسط سخنگو كميسيون به مدت حداكثر پنج دقيقه مطرح مي شود سپس وزير و نماينده سؤال كننده به ترتيب و هركدام به مدت حداكثر پانزده دقيقه توضيحات خود را ارائه مي دهند و در صورت قانع نشدن نماينده، رئيس جلسه نظر مجلس را در اين مورد اخذ مي كند. در صورتي كه اكثر نمايندگان حاضر از پاسخ وزير قانع نشوند، به منزله وارد ‌بودن سؤال است و رئيس مجلس موظف است موضوع را به رئيس ‌جمهور جهت رسيدگي ارجاع دهد.

تبصره 1: – عدم حضور وزير در مجلس و كميسيون به منزله وارد بودن سؤال مي باشد.

تبصره 2: سؤال كننده يا وزير مي توانند از وقت خود در جلسه علني طي دو نوبت استفاده نمايند

تبصره 3: گزارش كميسيون حداقل بيست و چهار ساعت قبل از طرح سؤال در مجلس بايد چاپ و بين نمايندگان توزيع شود.

تبصره 4: در صورتي كه سؤال توسط چند نماينده تنظيم گردد، نماينده منتخب سؤال كنندگان جهت توضيح سؤال در كميسيون و صحن علني بايد در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال كنندگان، نماينده آنها توسط يكي از اعضاء هيأت رئيسه به قيد قرعه انتخاب خواهد شد.

تبصره 5: سؤال مي تواند شامل اجزاء متعدد باشد.

تبصره 6: ـ با تغيير وزير، سؤالاتي كه به تشخيص كميسيون تخصصي، مربوط به عملكرد فردي وزير است از دستور كار خارج مي شود و گزارش آن به هيأت رئيسه ارائه مي گردد.

ماده 195: چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأي اكثريت نمايندگان حاضر سؤالات نمايندگان از هر وزير وارد تشخيص داده شود طرح استيضاح وزير درصورت رعايت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسي و آئين نامه داخلي در دستور كار مجلس قرار خواهد گرفت.

ماده 196: ـ براساس اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسي، در صورتي كه حداقل يك ‌چهارم كل نمايندگان بخواهند درباره يك يا چند وظيفه رئيس‌ جمهور سؤال كنند، بايد سؤال يا سؤالات خود را به طور صريح و روشن و مختصر همگي امضاء و به رئيس مجلس تسليم نمايند. رئيس مجلس موضوع را در اسرع وقت به كميسيون‌هاي تخصصي مربوط ، ارجاع مي‌نمايد. هر كميسيون موظف است حداكثر ظرف يك هفته با حضور نماينده معرفي شده رئيس ‌جمهور به آن كميسيون و نماينده منتخب سؤال ‌كنندگان تشكيل جلسه دهد. در اين جلسه نماينده رئيس ‌ جمهور پاسخ مقتضي را از طرف رئيس ‌جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمايندگان سؤال‌ كننده گزارش شود.
پس از يك هفته از طرح سؤال در كميسيون يا كميسيون‌ ها چنانچه هنوز حداقل يك ‌چهارم كل نمايندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئيس مجلس موظف است در اولين جلسه سؤال يا سؤالات آنان را قرائت و فوراً براي رئيس ‌جمهور ارسال كند. اين سؤال يا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تكثير و در دسترس نمايندگان قرار مي‌گيرد.

تبصره 1: ـ تعداد سؤالات نبايد از پنج سؤال بيشتر باشد.

تبصره 2: ـ پس از ارسال سؤال يا سؤالات براي رئيس‌جمهور، كاهش امضاء‌ها سبب خروج سؤال يا سؤالات از دستور نمي‌گردد.

ماده 197: ـ رئيس‌ جمهور موظف است ظرف يك ماه از تاريخ دريافت سؤال يا سؤالات، در جلسه علني مجلس حضور يابد و به سؤال يا سؤالات مطروحه نمايندگان پاسخ گويد مگر با عذر موجه با تشخيص مجلس شوراي اسلامي. مدت طرح سؤال يا سؤالات از طرف نمايندگان منتخب سؤال‌ كنندگان حداكثر سي دقيقه و مدت پاسخ رئيس ‌جمهور حداكثر يك ساعت است كه طرفين مي‌توانند وقت خود را به دو بخش تقسيم نمايند. در اين صورت همه سؤالات و پاسخها در بخش اول وقت هر يك از دو طرف بيان مي‌شود و در بخش دوم ابهامات سؤال‌ كنندگان و پاسخهاي رئيس‌ جمهور مطرح مي‌گردد.

تبصره 1: ـ پس از اين مرحله، درباره پاسخ رئيس‌ جمهور به هر يك از سؤالات از نظر قانع‌ كننده بودن به صورت جداگانه رأي‌گيري مي‌شود.
چنانچه اكثريت نمايندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئيس ‌جمهور به سؤالي قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و يا استنكاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائيه ارسال مي‌شود.