نحوه اجرای تامین خواسته و شرایط صدور آن

 

تامین خواسته یکی از امتیازاتی است که قانونگذار برای شخص طلبکار قرار داده است تا بتواند از نقل و انتقال دارایی‌های بدهکار جلوگیری کند تا شاید سریعتر به طلب خود دسترسی پیدا کند. به همین دلیل آگاهی از  انواع آن، روش انجام آن، مرجع قضایی صلاحیت‌دار برای صدور آن خالی از لطف نیست و در این بخش راجب بعد از صدور قرار تامین خواسته چه باید کرد ، انواع تامین خواسته، مدت زمان اجرای تامین خواسته ، مبلغ تامین خواسته و... صحبت میکنیم 

 

درخواست تأمین

مطابق ماده 121 قانون آیین دادرسی مدنی تأمین عبارت است از توقیف اموال، اعم از منقول و غیرمنقول که دادگاه به صورت رأیی در قالب قرار تأمین خواسته صادر می کند.

همانطور که در بالا گفته شد گاهی از ترس اینکه بدهکار اموال خود را به دیگران انتقال دهد، طلبکار می‌تواند قبل از طرح دعوی بر علیه بدهکار یا ضمن تقدیم دادخواست راجع به اصل دعوی یا حتی در جریان رسیدگی به پرونده تا زمانی که حکم قطعی صادر نشده است، در موارد زیر از دادگاه درخواست تامین  کند و دادگاه مکلف است بدون اینکه به طرف مقابل ابلاغ کند، درخواست را قبول نماید:

الف) دعوا مستند به سند رسمی باشد مثل دعوی مطالبه مهریه که مستند به سند ازدواج است.

ب) خواسته در معرض تضیع یا تفریط باشد مانند زمانی که طلب کشاورز مقداری محصول زمین است اما مالک قصد فروش محصول را دارد.

ج) وقتی دعوا مستند به اوراق تجاری از قبیل چک، سفته و برات است و در خصوص آنها گواهی عدم پرداخت یا واخواست نامه صادر شده باشد.

د) در صورتی که شخص مدعی یا خواهان، خساراتی را که ممکن است به طرف مقابل وارد شود، به طور نقدی به صندوق دادگستری بپردازد. برای مثال مدعی یا خواهان از شخصی مبلغی طلبکار است که شامل موارد الف و ج که در بالا گفته شد، نمی شود. در این حالت در صورتی می‌تواند از دادگاه درخواست تامین خواسته کند که مقداری وجه نقد در صندوق دادگستری بسپارد تا اگر از توقیف کردن اموال بدهکار، خسارتی به وی وارد شد، از این پول بتواند خسارت خود را جبران کند.

 

مبلغ تامین خواسته

تعیین میزان پولی که شخص خواهان یا مدعی به عنوان خسارت احتمالی وارده به طرف مقابل باید به صندوق دادگستری واریز کند، با در نظر گرفتن میزان خواسته خواهان، با دادگاهی است که درخواست تامین را می‌پذیرد پس از پرداخت خسارت قرار درخواست صادر می‌شود.

 

انواع تامین خواسته

1. خواسته های اختیاری (به درخواست خواهان)

در این نوع، خواهان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ باطل می‌شود از اقامه دعوا یا در حین آن، از دادگاه درخواستی درخواست کند. دادگاه پس از بررسی، در صورت احراز شرایط، دستور توقیف اموال خوانده را صادر کند.

2. خواسته های اجباری (قانونی)

در برخی موارد، قانون‌گذاری الزامی است. مثلاً در دعاوی مربوط به سفته چک و برات، مکلف است بدون نیاز به دادگاه احتمالی، درخواست را صادر کند.

3. سوالات بدون تودیع احتمالی

در شرایطی که مستند به اسناد رسمی، چک، برات، سفته یا سایر موارد باشد که در ذکر شده، دادگاه بدون گرفتن قانون احتمالی، اقدام به قرار دادن می‌کند.

4. سوالات درخواست با تودیع احتمالی

اگر بر اساس موارد غیر از موارد غیر از موارد غیر از مواردی که درخواستی کند، باید مبلغی را به عنوان احتمال خواهان به صندوق دادگستری واریز کند تا در صورتی که در نهایت محکوم شود، از محل آن برداشت شود.

5. درخواست فوری

اگر خواهان موجهی ارائه دهد که نشان دهد در صورت عدم دسترسی، حقوقی در صورت خطر جدی است، دادگاه می‌تواند قرار بگیرد را به فوریت و بدون نیاز به احضار صادر کند.

در هر یک از این موارد، اگر خواهان ظرف 10 روز از تاریخ صدور قرار دادن خواسته، دادخواست اصلی را تقدیم نکند، قرار دادن ملغی می‌شود.

مرجع صالح

درخواست تامین باید از دادگاهی صورت بگیرد که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را داشته باشد. برای مثال در خصوص دعوای مهریه اگر دادگاه خانواده شهری صلاحیت داشته باشد درخواست نیز باید به همان دادگاه داده شود.

حال اگر درخواست  قبل از طرح دعوی مطرح شده باشد، خواهان یا مدعی تا 10 روز از تاریخ صدور قرار درخواست فرصت دارد تا اصل دعوی خود را در دادگاه مطرح کند، در غیر این صورت اگر خوانده دعوی تقاضا کند، دادگاه قرار تامین را لغو می‌نماید.

پس از صدور قرار تامین خواسته باید فوری به خوانده ابلاغ و سپس اجرا شود و اگر شرایطی باشد که ابلاغ به خوانده امکان نداشته باشد و یا اینکه مال قابل توقیف در معرض نابودی باشد ابتدا جرا و سپس به خوانده ابلاغ می‌شود. خوانده نیز می‌تواند ظرف 10 روز به قرار مذکور در همان دادگاه صادر کننده اعتراض نماید و دادگاه نیز موظف است در اولین جلسه دادرسی نسبت به اعتراض رسیدگی کند.

 

بعد از صدور قرار تامین خواسته چه باید کرد؟

بر اساس ماده 109 قانون آیین دادرسی در کلیه دعاوی مدنی خوانده می‌تواند برای پرداخت خسارات ناشی از هزینه دادرسی و حق الوکاله که ممکن است خواهان محکوم شود از دادگاه تقاضای تامین نماید. دادگاه در صورتی که تقاضای مزبور را با توجه به نوع و وضع دعوا و سایر جهات، موجه بداند، قرار تامین صادر می‌نماید و تا وقتی که خواهان تامین ندهد، رسیدگی به پرونده متوقف خواهد ماند و در صورتی که مدت مقرر در قرار دادگاه برای دادن تامین منقضی شود و خواهان تامین ندهد، در صورت تقاضای خوانده، قرار رد دادخواست خواهان صادر می‌شود.

لیکن در دعاوی که مستند آنها چک یا سفته یا برات باشد و همچنین در مورد دعاوی مستند به اسناد رسمی و دعاوی علیه شخص ورشکسته‌ای که در پرداخت بدهی خود متوقف شده باشد، خوانده نمی‌تواند برای تامین خسارات احتمالی خود تقاضای تامین نماید.

همچنین مطابق ماده 120 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که قرار تامین از اموال خوانده اجرا گردد و خواهان به موجب رای قطعی محکوم به بطلان دعوا شود و یا حقی برای او به اثبات نرسد،خوانده حق دارد ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ حکم قطعی، خسارتی را که از قرار تامین به او وارد شده است با تسلیم دلایل به دادگاه صادر کننده قرار، مطالبه کند. تقاضای خوانده به طرف ا همان خواهان ابلاغ می‌شود تا چنانچه دفاعی داشته باشد ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ با دلایل آن را عنوان نماید. دادگاه به دلایل طرفین رسیدگی و رای مقتضی صادر می‌نماید که این رای قطعی است. در صورتی که خوانده در مهلت مقرر 20 روزه مطالبه خسارت ننماید وجهی که بابت خسارت احتمالی سپرده شده به درخواست خواهان به او پرداخت می‌شود.

اقسام تأمین

الف) اگر خواسته خواهان مال معینی باشد، مثلاً مهریه خانمی 6 دانگ منزل مسکونی مشخص و توقیف آن امکان پذیر باشد، دادگاه نمی‌تواند مال دیگری را در عوض آن توقیف کند مگر در صورت رضایت خواهان می‌توان مال دیگری را جایگزین کرد.

ب) اگر خواسته خواهان مال معینی نباشد و یا اگر معین است توقیف آن مال امکان‌پذیر نباشد، دادگاه معادل قیمت خواسته را از سایر اموال خوانده توقیف می‌کند. خوانده نیز می‌تواند از دادگاه درخواست کند در ازای مالی که توقیف کرده است، وجه نقد یا اوراق بهادار در صندوق دادگستری بسپارد و یا مال دیگری را به جای مال توقیف شده، معرفی و درخواست توقیف کند. اما باید مال پیشنهاد شده از نظر قیمت و سهولت فروش از مالی که قبلاً توقیف شده است، کمتر نباشد.

پ) محصول کشاورزی املاک و باغ‌ها نیز قابل توقیف است که تنها به مقدار دو سوم سهم خوانده توقیف می‌شود. همچنین اگر محصولات در معرض خرابی یا نابودی باشند، فورا ارزیابی و بدون رعایت تشریفات با تصمیم و نظارت دادگاه، فروخته شده و وجه حاصل به حساب سپرده دادگستری واریز می گردد.

در این مقاله سعی بر آن شد تا مطالب مربوط به چگونگی تأمین خواسته به تفصیل بیان شود اما با این وجود ممکن است صدور قرار درخواست به سادگی ممکن نباشد، بنابراین قطعاً وکیلان می تواند در این مسیر به شما مشاوره دهد.

 

 

مواد قانونی مربوط به «تأمین خواسته» در قانون آیین دادرسی مدنی ایران عمدتاً در مواد 108 تا 129 این قانون و برخی مواد دیگر مطرح شده است. در زیر خلاصهای از مهمترین مواد مرتبط با آن ارائه میشود:

1. شرایط درخواست تأمین خواسته (ماده 108)

خواهان میتواند در موارد زیر از دادگاه درخواست کند و دادگاه مکلف به قبول آن است:

• الف) دعوا مستند به سند رسمی باشد (مانند سند ازدواج، چک، سفته).

• ب) خواسته در معرض تضییع (از بین رفتن) یا تفریط (سوءاستفاده) باشد.

• ج) در موارد اوراق تجاری واخواستشده (مانند چک، برات، سفته).

• د) خواهان خسارات احتمالی را نقداً به صندوق دادگستری بپردازد.
  تبصره: تعیین میزان خسارت احتمالی با نظر دادگاه است و صدور قرار تأمین منوط به پرداخت این خسارت است .

2. موارد ممنوعیت درخواست تأمین توسط خوانده (ماده 110)

در دعاوی مبتنی بر چک، سفته، برات یا اسناد رسمی، خوانده نمیتواند برای جبران خسارات احتمالی خود درخواست تأمین کند .

3. صلاحیت دادگاه (ماده 111)

درخواست تأمین باید از دادگاهی باشد که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد 111.

4. الزامات درخواست تأمین

• ماده 113: خواسته باید معلوم یا عین معین باشد (مثلاً مشخص بودن مقدار طلب یا مال مورد ادعا).

• ماده 114: برای طلب یا مال معینی که موعد آن نرسیده، در صورت وجود سند رسمی و خطر تضییع، تأمین درخواست میشود .

5. مراحل اجرای تأمین خواسته

• ابلاغ فوری: قرار تأمین باید فوری به خوانده ابلاغ و اجرا شود. اگر ابلاغ فوری ممکن نباشد، ابتدا اجرا و سپس ابلاغ صورت میگیرد (ماده 117).

• اعتراض خوانده: خوانده میتواند ظرف 10 روز به قرار تأمین اعتراض کند (ماده 116).

• لغو تأمین: اگر درخواستکننده تا 10 روز پس از صدور قرار، دادخواست اصلی را تقدیم نکند، تأمین لغو میشود (ماده 112) .

6. اقسام تأمین (مواد 121–129)

• توقیف اموال: تأمین خواسته بهمعنای توقیف اموال منقول یا غیرمنقول خوانده است (ماده 121).

• تبدیل تأمین: خوانده میتواند بهجای مال توقیفشده، وجه نقد یا اوراق بهادار معادل را ودیعه بگذارد (ماده 124).

• توقیف محصولات: دو سوم محصولات کشاورزی خوانده توقیف میشود و در صورت خطر تضییع، سریعاً فروخته میشود (ماده 127) .

7. آثار تأمین خواسته

• رفع تأمین: اگر موجب تأمین (مثلاً پرداخت دین) مرتفع شود، دادگاه قرار رفع تأمین صادر میکند (ماده 118).

• مسئولیت خواهان: اگر خواهان در نهایت محکوم شود، خوانده میتواند خسارت ناشی از تأمین را ظرف 20 روز مطالبه کند (ماده 120) .

8. استثنائات و نکات کلیدی

• غیرقابل تجدیدنظر بودن: قرار قبول یا رد تأمین، قابل تجدیدنظر نیست (ماده 119).

• حق تقدم در ورشکستگی: اگر مال توقیفشده عین معین باشد، درخواستکننده تأمین در ورشکستگی حق تقدم دارد (ماده 128) .

 

نکات تکمیلی

• زمان درخواست: تأمین خواسته میتواند قبل از تقدیم دادخواست، ضمن دادخواست، یا در جریان دادرسی تا صدور حکم قطعی درخواست شود.

• تبدیل تأمین: درخواست تبدیل تأمین باید ظرف 2 روز بررسی شود (ماده 125).

 

با تشکر

سیده وحیده عظیمی فر وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی