قانونگذاري
فصل اول
قانونگذاري
مبحث هشتم: طرحهاي تنقيحي
ماده 192 مكرر 1: متن پيشنهادي معاونت قوانين مجلس شوراي اسلامي كه به منظور تنقيح قوانين تهيه شده است، با امضاي حداقل پانزده نفر از نمايندگان به عنوان طرحهاي تنقيحي به رئيس جلسه تقديم مي شود. هيأت رئيسه پس از اعلام وصول نسبت به ارجاع آن به كميسيون هاي مربوط اقدام مي كند.
ماده 192 مكرر 2:
گزارش طرحهاي تنقيحي به صورت يك شوري و بدون تفكيك كليات و جزئيات در صحن مجلس مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد. پس از گزارش سخنگوي كميسيون و صحبت سه مخالف و سه موافق به ترتيب يك مخالف و يك موافق و توضيح معاون قوانين مجلس هر كدام به مدت ده دقيقه و توضيحات نهائي سخنگوي كميسيون به مدت پنج دقيقه، گزارش كميسيون به رأي گذاشته مي شود.
در صورت عدم تصويب گزارش مزبور، مجدداً به كميسيون ارجاع مي شود تا نسبت به اعمال اصلاحات اقدام و گزارش آن را به مجلس ارائه كند، تا حسب روال اين ماده رسيدگي شود.
تبصره: در صورتي كه گزارش كميسيون داراي موارد (موضوعات) متعدد باشد، براي هر يك از موارد به تفكيك رأي گيري مي شود.
مبحث هفتم:
ارجاع مصوبات مجلس به شوراي نگهبان و مراحل‌رسيدگي آنها
ماده 184: كليه مصوبات مجلس رسماً به شوراي نگهبان فرستاده مي شود. درصورتي كه شورا ظرف ده روز پس از وصول يا پس از انقضاي ده روز تمديد مذكور در اصل نود و پنجم (95) قانون اساسي، مخالفت خود را اعلام نكرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون اساسي، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به رياست جمهوري ارسال مي‌شود.
تبصره:
روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شوراي نگهبان به مجلس جزء مهلتهاي مقرر محسوب نمي‌گردد.
ماده 185:
مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائي شوراي نگهبان از دستور خارج نمي‌شود. شوراي نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس،موظف است علت رد را صريحاً به مجلس گزارش نمايد تا بلافاصله تكثير و توزيع شود.
ماده 186:
مصوبات عادي و يك فوريتي مجلس كه از طرف شوراي نگهبان رد شده به كميسيون مربوطه ارسال مي‌شود و با اعلام وقت قبلي با‌حضور نماينده شوراي نگهبان، موارد اعتراض براي اصلاح مورد بحث قرار مي‌گيرد. درصورت عدم حضور نماينده شوراي نگهبان در موعد اعلام شده، كميسيون با ملحوظ نمودن نظر شوراي نگهبان كار خود را انجام مي‌دهد.
نمايندگاني كه پيشنهاد اصلاحي داده‌اند، در اين مرحله ميتوانند در كميسيون شركت نمايند. نظر كميسيون همراه پيشنهادهاي نمايندگان در مجلس مطرح مي‌شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأي قرار مي‌گيرد.
چنانچه درمورد ماده‌اي، كميسيون نيز همراه پيشنهادهاي ديگر پيشنهاد داده باشد، اول پيشنهاد كميسيون به رأي گذاشته مي شود و درصورت عدم تصويب، پيشنهادهاي ديگر مطرح مي‌شود.
درصورت عدم تصويب پيشنهاد كميسيون و يا پيشنهادهاي قبلي نمايندگان در مجلس، پيشنهادهاي جديد پذيرفته مي‌شود و درباره آنها بحث و‌رأي گيري به عمل مي‌آيد.
تبصره 1: پس از ايراد شوراي نگهبان، دولت حق پيشنهاد اصلاح لايحه را ندارد مگر در موارد ايراد شوراي نگهبان.
تبصره 2: شوراي نگهبان نمي تواند پس از گذشت مهلت هاي مقرر و رفع ايراد در نوبت اول، مجدداً مغايرت موارد ديگري را كه مربوط به اصلاحيه نمي باشد بعد از گذشت مدت قانوني به مجلس اعلام نمايد مگر در رابطه با انطباق با موازين شرعي
تبصره 3: اگر با اصلاح ماده مورد ايراد شوراي نگهبان، ماده به كلي خاصيتش را از دست بدهد، مي‌توان آن را حذف كرد.
ماده 187: پس از بررسي گزارش كميسيون كه در آن نظر شوراي نگهبان ملحوظ شده است و راي گيري نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شوراي نگهبان ارسال مي‌شود. اگر اين مصوبه هنوز وافي به نظرات شوراي نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح مي‌گردد، درصورتي كه مجلس با در نظر گرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رأي خود باقي باشد رئيس مجلس مصوبه مذكور را به مجمع تشخيص مصلحت نظام ارسال مي‌دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و ديگر موارد مربوط به آن اظهار نظر قطعي نموده و گزارش آن را جهت طي مراحل بعدي به رئيس مجلس اعلام نمايد.
مبحث ششم:
نكات مشترك مربوط به بررسي طرحها و لوايح
ماده 178: در مواردي كه طرح يا لايحه قانوني مربوط به امور داخلي مجلس نباشد، از طريق هيأت رئيسه به وزير يا مسؤول اجرائي مربوطه رسماً‌اطلاع داده مي شود تا خود يا معاون او كه رسماً به مجلس معرفي شده در جلسه علني حاضر شود و در مذاكرات شركت نمايد. درصورت اطلاع و عدم حضور وزير يا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئيس مجلس مؤاخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتي با عدم حضور وزير يا مسؤول اجرائي مربوطه، طرح يا لايحه مورد بررسي قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصميم خواهد شد.
ماده 179:
سوالات توضيحي نمايندگان، در شور اول يا دوم طرحها و لوايح كه مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس كتباً به رئيس مجلس تقديم مي‌شود. رئيس اين سوالات را به سخنگوي كميسيون مربوط يا به نماينده دولت مي‌دهد تا به هنگام توضيح و يا توجيه به آن پاسخ داده شود.
ماده 180:
درصورتي كه حداقل بيست و پنج نفر از نمايندگان تا قبل از اتمام رسيدگي نهايي در مجلس كتباً از مجلس تقاضا كنند كه طرح يا لايحه قانوني واصل شده به مجلس براي مدت معيني مسكوت بماند، پس از توضيح يكي از پيشنهاد دهندگان به مدت پنج دقيقه و پاسخ آن از طرف يك مخالف به مدت حداكثر پنج دقيقه،رأي گرفته مي‌شود. تقاضاي مسكوت ماندن لايحه بدون موافقت معاون حقوقي و امور مجلس رئيس جمهور يا وزير يا معاون امورمجلس ذي‌ربط پذيرفته نخواهد شد. تقاضاي مسكوت ماندن در هر طرح و لايحه فقط براي يك مرتبه مجاز خواهد بود. هيأت رئيسه موظف است پس از گذشت مدت مسكوت ماندن،طرح يا لايحه را مجدداً در دستور كار مجلس قرار دهد.
تبصره:
چنانچه تقاضاي مسكوت ماندن براي انجام اصلاحات طرح يا لايحه باشد پس از تصويب مسكوت ماندن به كميسيون ذي‌ربط جهت انجام اصلاحات ارجاع مي‌گردد. نحوه رسيدگي به اصلاحات همچون رسيدگي در شور دوم طرحها و لوايح خواهد بود.
ماده 181: اخطار راجع به منافي بودن طرحها و لوايح و ساير موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسي مقدم بر‌اظهارات ديگر است و مذاكرات در موضوع اصلي را متوقف مي‌كند. اين اخطار بايد قبل از رأي گيري و با استناد به اصل مربوطه حداكثر ظرف سه دقيقه به عمل آيد.درصورتي كه رئيس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهي مي‌نمايد چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئيس نسبت به پذيرش اصلاحات پيشنهادي يا حذف مورد اشكال يا ارجاع آن به كميسيون گزارش دهنده جهت بررسي مجدد اقدام خواهد كرد.
ماده 182: درصورتي كه نمايندگان نسبت به اجراي آيين نامه داخلي مجلس تخلفي را كه مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمايند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را قبل از رأي گيري و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداكثر ظرف سه دقيقه تذكر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق و يا پايان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداكثر ظرف سه دقيقه تذكر دهند چنانچه رئيس تذكر را وارد بداند موظف است به آن ترتيب اثر دهد.
ماده 183:
پس از آنكه مجلس درباره طرح يا لايحه‌اي رأي نهائي داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن در اداره كل قوانين مجلس بايگاني مي‌شود.
ماده 7: ـ اخطار و تذكر پس از رأي گيري در مجلس درباره موضوع رأي گيري شده پذيرفته نمي شود و مصوبات مجلس قابل تغيير يا اصلاح يا ارجاع به كميسيون نيست و بايد مراحل تعيين شده در اين آيين نامه اجراء شود.
مبحث پنجم:
تفسير قوانين
ماده 174: رسيدگي به طرحها و لوايح مربوط به شرح و تفسير قوانين عادي يك شوري است و مي‌تواند با فوريت مورد مذاكره قرار گيرد، در تفسير قوانين بحث در كليات و جزئيات از هم تفكيك نمي شود.
ماده 175: درصورتي كه استفساريه به صورت عادي و يك فوريتي باشد، پس از گزارش كميسيون و توضيح سخنگو، يك مخالف و يك موافق، هر يك به مدت ده دقيقه صحبت خواهند كرد. با پيشنهاد رئيس و يا ده نفر از نمايندگان و تصويب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا 2 برابر قابل تغيير‌است. در مورد تفسير قوانين نماينده دولت هم مي‌تواند صحبت كند.
ماده 176:
درصورتي كه گزارش كميسيون و همين طور پيشنهادهاي ديگر كه به كميسيون رسيده است، به تصويب مجلس نرسد، هر نماينده مي‌تواند نظر خود را كتباً به هيأت رئيسه بدهد. پيشنهادها به ترتيب وصول مورد بحث قرار مي‌گيرد و اگر پيشنهادي به تصويب نرسيد موضوع براي بحث بيشتر به كميسيون ارجاع مي‌شود.
ماده 177: درصورتي كه تفسير بصورت دو فوريتي و سه فوريتي باشد همانند ديگر طرحها و لوايح دو فوريتي و سه فوريتي مورد رسيدگي قرار مي گيرد.
مبحث چهارم :
بررسي طرحها و لوايح طبق اصل هشتاد و پنجم (85)
ماده 168: در مواردي كه مجلس ضروري تشخيص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسي اختيار تصويب آزمايشي بعضي از قوانين‌را كه جنبه دائمي دارند به كميسيون‌هاي خود و تصويب دائمي اساسنامه سازمانها، شركتها ، مؤسسات دولتي يا وابسته به دولت را به كميسيون‌هاي خود يا به دولت تفويض مي‌كند.
تبصره 1:
دولت بايد حداقل شش ماه قبل از پايان مدت آزمايشي قانون مذكور جهت تمديد يا تعيين تكليف دائمي آن، اقدام قانوني لازم را معمول دارد. هيأت رئيسه موظف است از طريق لايحه يا طرح ترتيبي اتخاذ نمايد كه تا پايان زمان آزمايشي، تعيين تكليف شده باشد. طرح يا لايحه مي تواند به صورت ماده واحده و بدون تغييرات يا با اصلاح موادي از قانون آزمايشي تنظيم شود.
تبصره 2: پس از انقضاء زمان آزمايشي ، اينگونه قوانين اعتبار قانوني نخواهند داشت.
تبصره 3: مدت اجراء اصلاحيه هاي قانون آزمايشي و برنامه توسعه تابع مدت اجراء اصل قانون خواهد بود.
ماده 169: هرگاه دولت يا پانزده نفر از نمايندگان قبل از شروع رسيدگي نهايي در مجلس تقاضاي ارجاع طرح يا لايحه‌اي را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) به كميسيون يا كميسيون‌هاي مجلس و يا دولت بنمايد، اين تقاضا در جلسه علني اعلام و در دستور هفتگي بعدي مجلس قرار مي گيرد.
ماده 170: هنگام طرح تقاضاي مزبور در مجلس، نماينده دولت و يا نماينده منتخب تقاضاكنندگان، دلائل ضرورت ارجاع طرح و يا لايحه را حداكثر به مدت ده دقيقه بيان مي نمايد و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق كه قبلاً ثبت نام كرده‌اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته‌اند، هر يك به مدت ده دقيقه صحبت كرده و آنگاه رأي‌گيري مي‌شود.
ماده 171: پس از موافقت مجلس، طرح يا لايحه به كميسيون فرستاده مي‌شود. ترتيب رسيدگي اين قبيل طرحها و لوايح در كميسيون همان ترتيب رسيدگي و تصويب طرحها و لوايح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصويب رأي حداقل دو سوم اعضاء كميسيون مي‌باشد.
ماده 172: پس از تصويب طرح يا لايحه در كميسيون‌ها، تعيين مدت اجراي آزمايشي آن در دستور كار مجلس قرار خواهد گرفت، به اين ترتيب كه مصوبه كميسيون به همراه پيشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تكثير و در اختيار نمايندگان قرار گيرد. هنگام طرح تعيين مدت در جلسه علني، در صورتي كه پيشنهاد ديگري نباشد، نسبت به پيشنهاد كميسيون رأي‌گيري مي‌شود. در غير اين صورت، نسبت به پيشنهاد نمايندگان به ترتيب وصول در جلسه علني پس از صحبت يك مخالف و يك موافق رأي‌گيري خواهد شد.
تبصره 1: ـ مسكوت ماندن اينگونه طرحها و لوايح تا قبل از تصويب مدت اجراي آزمايشي آن طبق روال بررسي طرحها و لوايح، قابل طرح است.
تبصره 2: ـ چنانچه پانزده نفر از نمايندگان تقاضاي لغو رسيدگي طرح يا لايحه طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسي را تا قبل از تأييد شوراي نگهبان از مجلس داشته باشند اين تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (170) آيين نامه داخلي مطرح مي گردد و در صورت تصويب اين تقاضا، رسيدگي به لايحه يا طرح طبق آيين نامه داخلي ادامه مي يابد.
ماده 173: در صورتي كه مجلس تصويب دائمي اساسنامه سازمانها، شركتها، مؤسسات دولتي و يا وابسته به دولت را به دولت واگذار كند.اساسنامه بايد در جلسات هيأت وزيران مطرح شود و به تصويب برسد ترتيب رسيدگي و تصويب اساسنامه هاي مذكور طبق آيين نامه داخلي هيأت وزيران خواهد بود.
مبحث دوم:
– مراحل بررسي و تصويب طرحها و لوايح عادي
ماده 142:
بررسي و تصويب كليه طرح ها و لوايح عادي يك شوري خواهد بود به جز مواردي كه در اين آئين نامه نحوه رسيدگي مشخص شده و يا به تشخيص هيأت رئيسه بررسي آنها به صورت دوشوري ضرورت داشته باشد.
تبصره:
– چنانچه نظر كميسيون مبني بر رد يا مسكوت ماندن طرح يا لايحه موضوع اين ماده باشد و درجلسه علني، كليات آن طرح يا لايحه به تصويب برسد اين گونه طرح ها و لوايح به كميسيون براي رسيدگي شوردوم ارجاع مي شود.
ماده 143:
رئيس جلسه مكلف است وصول كليه طرحها و لوايح عادي را كه به مجلس تقديم مي‌شود با رعايت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون‌اساسي در همان جلسه و يا حداكثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به كميسيون‌هاي مربوطه ارجاع نمايد و به‌دستور وي فوراً تكثير و در اختيار‌نمايندگان قرار گيرد.
ماده 144:
رئيس مجلس شوراي اسلامي موظف است يك نسخه از طرحها و لوايح عادي و يك فوريتي را پس از اعلام وصول به كميسيون اصلي و كميسيون هاي فرعي جهت رسيدگي به مواد مرتبط و همچنين به مركز پژوهش هاي مجلس جهت رسيدگي و اظهار نظر كارشناسي ارجاع كند.
كميسيون هاي فرعي موظفند حداكثر ظرف مدت پانزده روز از تاريخ ارجاع طرح يا لايحه عادي و ظرف مدت ده روز براي طرحها و لوايح يك فوريتي نتيجه رسيدگي خود را طي گزارشي در مواد ارجاعي به كميسيون اصلي ارائه كنند. هريك از نمايندگان نيز مي توانند پيشنهاد هاي خود را در مورد كليات و جزئيات طرحها و لوايح عادي ظرف مدت ده روز و در طرحها و لوايح يك فوريتي ظرف مدت پنج روز از تاريخ توزيع طرح يا لايحه به كميسيون اصلي و كميسيون هاي فرعي ارائه كنند.
مهلت كميسيون اصلي براي رسيدگي به كليات و جزئيات طرح يا لايحه عادي حداكثر سه ماه و در طرحها و لوايح يك فوريتي حداكثر يك ماه و نيم پس از تاريخ ارجاع است. چنانچه طرح يا لايحه با برگزاري جلسات عادي و فوق العاده در مهلتهاي مذكور قابل رسيدگي نباشد با درخواست كميسيون و موافقت هيأت رئيسه مجلس اين فرصت حداكثر تا دو برابر مدتهاي مذكور قابل تمديد است.
تبصره 1: در مواردي كه كميسيون يا كميسيون‌هايي به نحوه ارجاع طرح يا لايحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هيأت رئيسه اعلام مي‌كنند، هيأت رئيسه موظف است در اولين فرصت به موضوع رسيدگي و اتخاذ تصميم نمايد.
تبصره 2: در پايان مهلت هاي تعيين شده چنانچه گزارش كميسيون اصلي ارائه نشود، هيأت رئيسه مجلس موظف است طرح يا لايحه را طبق نوبت در دستور هفتگي مجلس قرار دهد. در اين صورت پيشنهادهاي موضوع اين ماده در جلسه علني مطرح مي شود. در صورتي كه گزارش كميسيون اصلي تا سه روز قبل از شروع رسيدگي به طرح يا لايحه در جلسه رسمي مجلس بين نمايندگان توزيع گردد گزارش كميسيون جايگزين طرح يا لايحه مي‌شود. در اين صورت نمايندگان مي توانند تا چهل و هشت ساعت پس از توزيع گزارش كميسيون، پيشنهادهاي خود را شامل اصلاح، برگشت به طرح يا لايحه در هر مورد، حذف كل ماده يا تبصره يا بند يا جزء به هيأت رئيسه مجلس ارائه كنند تا با توزيع پيشنهاد، در جلسه رسمي مجلس مورد رسيدگي قرار گيرد.
تبصره 3: چنانچه در كليات، نظر كميسيون هاي فرعي با نظر كميسيون اصلي متفاوت باشد، در جلسه رسمي مجلس قبل از رأي گيري براي كليات، سخنگو يا يكي از اعضاي آن كميسيون ها مي توانند نظر كميسيون خود را توضيح دهند.
تبصره 4: در مواردي كه طرح يا لايحه طبق آيين نامه به صورت دو شوري رسيدگي مي شود در شور اول كليات و در شور دوم جزئيات طبق اين آيين نامه رسيدگي مي‌شود.
ماده 144 مکرر: همزمان با وصول طرحها و لوايح توسط كميسيون ها در صورت ضرورت و با تصويب كميسيون اصلي، طرح يا لايحه به كار گروه كارشناسي مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي ارجاع مي شود. رئيس مركز پژوهش هاي مجلس موظف است متناسب با موضوع و مواد طرح يا لايحه كار گروهي جهت بررسي طرح يا لايحه ارجاعي، متشكل از كارشناسان آن مركز و اشخاص حقيقي و حقوقي صاحب نظر اعم از نمايندگان فعلي و ادوار مجلس، كارشناس معاونت قوانين مجلس، ديوان محاسبات، مراكز علمي و پژوهشي حوزه و دانشگاه، دستگاههاي اجرائي، بخش خصوصي و دستگاههاي مرتبط با طرح يا لايحه، تشكيل دهد و در بدو كار رئيس و دبير آن را تعيين كند. رئيس كار گروه موظف است پس از بحث و بررسي كارشناسي در كار گروه و در صورت لزوم پس از مطالعه تطبيقي قوانين و مقررات و تجربيات ساير كشورها و با بررسي سوابق قانونگذاري و پيشنهادهاي كميسيون هاي فرعي و نمايندگان، گزارش كار گروه را با رعايت اسناد بالادستي از جمله قانون اساسي، سند چشم انداز، سياست هاي كلي نظام و قانون برنامه توسعه، همراه با مشخصات اعضاي كار گروه به كميسيون اصلي ارائه كند. رئيس يا نماينده كار گروه موظف است با شركت در جلسات كميسيون از گزارش ارائه شده دفاع كند. در صورت عدم نياز به قانونگذاري جديد در موضوع مورد بحث، رئيس كار گروه گزارش خود را با ذكر دلايل رد طرح يا لايحه به كميسيون اصلي ارائه مي كند.
تبصره 1: چنانچه رئيس مركز پژوهش هاي مجلس از مجمع تشخيص مصلحت نظام و شوراي نگهبان جهت معرفي نماينده خود براي حضور در كار گروه موضوع اين ماده دعوت به عمل آورد، مراجع مذكور در صورت تمايل مي توانند شخص يا اشخاصي را از اعضاء يا غير اعضاء به مركز معرفي كنند. عدم معرفي يا حضور نيافتن نمايندگان مذكور، مانع از تشكيل كار گروه نيست.
تبصره 2: ارجاع طرح يا لايحه به كار گروه موضوع اين ماده نافي مسؤوليت مركز پژوهش هاي مجلس در ارائه نظرات كارشناسي به كميسيون ها و جلسات رسمي مجلس مندرج در قانون شرح وظايف مركز پژوهش هاي مجلس نخواهد بود.
تبصره 3: حداكثر زمان رسيدگي به طرحها و لوايح عادي در مركز پژوهش‌ها يك ماه و نيم پس از ارجاع و در طرحها و لوايح يك فوريتي يك ماه پس از ارجاع مي‌باشد. در صورت ضرورت اين فرصتها با درخواست مركز پژوهش ها و تأييد كميسيون اصلي قابل افزايش است.
قسمت الف:
بررسي طرحها و لوايح در كميسيون‌ها
ماده 145: كميسيون اصلي موظف است در رسيدگي به طرحها و لوايح از وزرا و يا بالاترين مقام دستگاههاي اجرائي مرتبط با موضوع، مركز پژوهش ها، ديوان محاسبات، نمايندگان كميسيون هاي فرعي و نمايندگاني كه در موعد مقرر پيشنهاد خود را ارائه نموده اند و عنداللزوم نماينده بخش خصوصي اعم از اتاقهاي: بازرگاني و صنايع و معادن، كشاورزي، تعاون، اصناف، تشكلهاي كارگري، انجمن ها و اتحاديه ها و مجامع صنفي، صنعتي، معدني و كشاورزي حسب مورد دعوت نمايد و پس از رسيدگي گزارش خود را در مهلت مقرر به هيأت رئيسه مجلس تقديم كند.
تبصره 1: كميسيون ها مي توانند گزارش طرح ها و لوايح مشابه يا با موضوع مشترك يا نزديك به هم را در يك گزارش به مجلس ارائه نمايند.
تبصره 2: ـ گزارش چاپ شده كميسيون تا زماني كه در دستور هفتگي درج نشده باشد فقط با تصويب دوسوم اعضاي كميسيون و تأييد هيأت رئيسه مجلس قابل تغيير و اصلاح است و در صورت درج در دستور هفتگي قابل تغيير و اصلاح نيست.
ماده 145 مكرر: پس از توزيع گزارش نهائي كميسيون اصلي توسط هيأت رئيسه مجلس، كميسيون هاي فرعي در موارد ارجاعي و نمايندگان مي توانند ظرف مدت ده روز از تاريخ توزيع گزارش، پيشنهادهاي خود را در خصوص اصلاح، برگشت به طرح يا لايحه اصلي و پيشنهادهاي الحاقي در هر ماده و اجزاي آن، حذف كل ماده و اجزاي آن به هيأت رئيسه مجلس ارائه كنند.
تبصره 1: گزارش كميسيون اصلي همراه با گزارش كميسيون هاي فرعي و پيشنهادهاي نمايندگان موضوع اين ماده و ماده (145) در مورد هر طرح يا لايحه و همچنين در موارد ارجاعي به كميسيون اصلي حين بررسي طرحها و لوايح حداقل چهل و هشت ساعت و در موارد اعاده شده از شوراي نگهبان حداقل يك جلسه يا بيست و چهار ساعت قبل از رسيدگي در جلسه رسمي مجلس بايد بين نمايندگان مجلس توزيع شده باشد. درغير اين صورت در آن جلسه قابل رسيدگي نيست.
ماده 146: گزارش رد يا مسكوت ماندن طرح يالايحه، زماني در دستور كار مجلس قرار مي گيرد كه دولت در خصوص لايحه يا پانزده نفر از نمايندگان طراح در خصوص طرح، ظرف مدت يك ماه پس از چاپ و توزيع گزارش كميسيون از هيأت رئيسه مجلس تقاضا نمايند در دستور كار مجلس قرارگيرد در غيراين صورت بايگاني مي شود مگر اين كه درگزارش كميسيون زمان مشخصي براي مسكوت ماندن تعيين شده باشد كه در اين صورت پس از پايان يافتن مدت تعيين شده در دستور كار كميسيون قرار خواهد گرفت.
ماده 147:
پيشنهاد دهندگان ميتوانند در كميسيون مربوطه حاضر شوند و توضيحات لازم را در باره پيشنهاد خود بدهند. كميسيون موظف است،حداقل بيست و چهار ساعت قبل از طرح پيشنهاد، كتباً پيشنهاد دهندگان را به كميسيون دعوت كند.
ماده 148:
كميسيون‌ها موظفند، در موقع رسيدگي به طرحها و لوايح ، از وزراء و بالاترين مقام دستگاه ذي‌ربط دعوت به عمل آورند.
ماده 149:
درجلسات كميسيون‌ها نمايندگاني كه عضويت در آن كميسيون را ندارند بدون داشتن حق رأي ميتوانند حاضر شوند و در صورتي كه‌از طرف كميسيون براي اداي توضيح يا شركت در مذاكرات دعوت شده باشند بايد شركت نمايند ولي حق رأي ندارند.
قسمت ب:
بررسي و تصويب طرحها و لوايح در مجلس
ماده 150: در مواردي كه موادي از طرحها و لوايح و همچنين مصوبات اعاده شده از شوراي نگهبان جهت رسيدگي به كميسيون اصلي ارجاع مي شود، نمايندگان عضو كميسيون هاي فرعي و ساير نمايندگان مي توانند با حضور در كميسيون اصلي، در زمان اعلام شده توسط كميسيون نظرات و پيشنهادهاي خود را مطرح كنند.
تبصره 1: ـ ارائه پيشنهادهاي نمايندگان در مواردي كه در اين آيين نامه به صراحت براي آن زمان ديگري تعيين شده است، مشمول حكم اين ماده نيست.
تبصره 2: ـ اعضاي هر كميسيون مي توانند هنگام رسيدگي موارد ارجاعي به آن كميسيون، پيشنهادهاي خود را طرح نمايند.
تبصره 3: ـ نمايندگان پيشنهاددهنده مي توانند در كميسيون مربوط حاضر شوند و توضيحات لازم را درباره پيشنهاد خود بدهند. كميسيون موظف است نمايندگاني كه حداقل بيست و چهار ساعت قبل از شروع رسيدگي، پيشنهاد خود را تحويل داده اند به صورت كتبي براي شركت در كميسيون و دفاع از پيشنهاد خود دعوت نمايد.
تبصره 4: ـ طرحها و لوايحي كه به صورت دو شوري رسيدگي مي شود پيشنهادها در شور اول درباره كليات و در شور دوم درخصوص مواد پذيرفته مي شود.
تبصره 5: ـ كليه پيشنهادهاي كتبي نمايندگان كه در زمان رسيدگي، در كميسيون حضور داشته اند همراه با گزارش كميسيون، چاپ و توزيع مي شود.
تبصره 6: ـ معاونت قوانين موظف است به نحو مقتضي زمان رسيدگي به موضوعات ارجاعي در كميسيون را به اطلاع نمايندگان برساند.
ماده 152: در شور دوم گزارش كميسيون در مجلس مطرح مي شود. در اين مرحله پيشنهاد تازه پذيرفته نمي‌شود، ولي پيشنهادهاي چاپ شده، به ترتيب مواد، توسط پيشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در‌اين صورت پيشنهاد دهنده يا يكي از پيشنهاد دهندگان ( در مورد پيشنهاد جمعي) مي‌تواند براي هر پيشنهاد ظرف پنج دقيقه توضيح بدهد و پس از‌اظهارنظر يك مخالف و يك موافق و عنداللزوم توضيحات سخنگوي كميسيون و نماينده دولت نسبت به پيشنهاد مزبور اخذ رأي به عمل مي‌آيد. پس از رد يا قبول پيشنهاد نسبت به اصل ماده رأي گيري به عمل مي‌آيد. چنانچه ماده به تصويب نرسيد، بدون مذاكره نسبت به حذف آن رأي گيري خواهد شد و درصورتي كه حذف ماده به تصويب نرسيد پيشنهادهاي اصلاحي تازه در همان جلسه پذيرفته خواهد شد.
ماده 153: در شور دوم در باره اصل مواد مذاكره به عمل نمي‌آيد مگر آنكه در گزارش كميسيون مواد جديدي اضافه شده باشد يا به تشخيص هيأت رئيسه در بعضي مواد تغييرات اساسي داده شده باشد. در اين صورت مخالف و موافق از بين ثبت نام كنندگان در لوح يا دستگاه الكترونيك به قيد قرعه تعيين مي شوند، كه هر يك مي توانند به مدت پنج دقيقه صحبت كنند و در صورت لزوم سخنگوي كميسيون و نماينده دولت نيز صحبت مي‌كنند و آنگاه نسبت به ماده يا مواد مورد نظر رأي گيري مي شود.
ماده 154: چنانچه در شور دوم، كميسيون بعضي از مواد طرح يا لايحه را حذف و يا تغيير كلي داده باشد، هر يك از نمايندگان ميتوانند همان ماده‌را پيشنهاد نمايند و پس از صحبت يك مخالف و يك موافق و سخنگو كميسيون و نماينده دولت نسبت به ماده رأي گيري مي‌شود. چنانچه اصل ماده تصويب شد پيشنهادهاي اصلاحي كه قبلاً به كميسيون داده شده، قابل طرح و بحث و رأي گيري خواهد بود.
ماده 155: – پس از تصويب كليات و در شور نهايي طرح ها و لوايح، اولويت رسيدگي به پيشنهادها در جلسه علني به ترتيب زير خواهد بود: 1- پيشنهاد بازگشت به لايحه دولت يا طرح اصلي. 2- پيشنهاد حذف كل ماده. 3- پيشنهاد چاپ شده كميسيون‌هاي فرعي. 4- پيشنهاد حذف جزء و پيشنهادهاي چاپ شده نمايندگان باتشخيص اولويت جامع بودن توسط يكي از اعضاء هيأت رئيسه. 5- رأي گيري براي اصل ماده. 6- رأي گيري براي حذف كل ماده درصورتي كه اصل ماده رأي نياورد. 7- پيشنهادهاي جديد نمايندگان. 8- ارجاع به كميسيون، به تشخيص رئيس جلسه(درصورتي كه پيشنهادهاي فوق الذكررأي نياورد).
تبصره: درصورت تصويب پيشنهاد بازگشت به لايحه دولت يا طرح اصلي، پيشنهاد بندهاي (3) و (4)پذيرفته مي شود.
تبصره 2:
ـ ارجاع طرح يا لايحه يا مواردي از آن از جلسه علني به كميسيون به جز آنچه كه در اين آيين نامه به طور صريح تعيين شده است با پيشنهاد رئيس جلسه و تصويب مجلس انجام مي شود. ارجاع بايد به همان كميسيون گزارش دهنده صورت گيرد. كميسيون بايد فقط موارد ارجاعي را رسيدگي و گزارش خود را ظرف يك هفته به هيأت رئيسه تسليم نمايد تا با تعيين اولويت در دستور هفتگي درج شود.
ماده 156:
اصلاحاتي كه در ماده‌اي پيشنهاد مي‌گردد قبل از خود ماده در باره آنها در مجلس رأي گرفته مي‌شود.
ماده 157: هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست كتبي هر يك از نمايندگان به تشخيص رئيس جلسه ابهامي در ماده مطرح شده وجود داشته باشد، پيشنهاد رفع ابهام در جلسه پذيرفته و با صحبت يك مخالف و يك موافق هركدام به مدت حداكثر پنج دقيقه به رأي گذاشته مي شود و يا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئيس جلسه به كميسيون اصلي ارجاع مي گردد.
مبحث اول :
طرحها و لوايح قانوني
قسمت اول :
طرحهاي قانوني
ماده 131:
امضاء كنندگان طرحهاي قانوني حق دارند در كميسيون مربوط كه طرح آنها مطرح است، براي اداي توضيح حاضر شوند و كميسيون تاريخ بحث پيرامون طرح را كتباً به آنان اعلام مي‌نمايد.
ماده 132:
پس از اعلام وصول طرح قانوني، چنانچه جمعي از امضاء كنندگان تقاضاي كتبي استرداد آن را بنمايند بطوري كه امضاء‌كنندگان باقي‌مانده كمتر از پانزده نفر گردند، درصورتي كه تقاضاي استرداد قبل از تصويب طرح در شور اول باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتي كه طرح در شور اول به تصويب رسيده باشد پس از توضيح يك نفر از تقاضاكنندگان و صحبت يك نفر مخالف، با رأي مجلس، طرح قابل استرداد مي‌باشد.
ماده 133: اگر طرحي مورد تصويب مجلس يا كميسيون‌هاي موضوع اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسي واقع نشد بدون تغيير اساسي تا شش ماه ديگر نمي‌توان آن را مجدداً به مجلس پيشنهاد نمود مگر با تقاضاي كتبي پنجاه نفر نماينده و تصويب مجلس.
قسمت دوم:
لوايح قانوني
ماده 134:
لوايح قانوني كه ازطرف دولت به مجلس پيشنهاد مي‌شود، بايد؛
1- داراي موضوع و عنوان مشخص باشد.
2- دلايل لزوم تهيه و پيشنهاد آن در مقدمه لايحه به وضوح درج شود.
3- داراي موادي متناسب با اصل موضوع و عنوان لايحه باشد.
ماده 135:
طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسي كليه لوايح قانوني تقديمي به مجلس بايد به امضاء رئيس جمهور و وزير يا وزراء مسؤول رسيده باشد. درصورت نداشتن وزير مسؤول، امضاء رئيس جمهور كافي است.
ماده 136:
لوايح قانوني با رعايت اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسي بايد در جلسه علني مجلس توسط وزير مربوط و يا نماينده دولت تقديم گردد و درموقع طرح آن نيز بايد وزير مربوط يا يكي از وزراء به تناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان امور مجلس رئيس جمهور و وزراء و سازمان برنامه و بودجه، رئيس يا رابط امورمجلس شوراي عالي استانها كه رسماً به مجلس معرفي شده باشند، ميتوانند بجاي رئيس جمهور و وزراء در جلسات مجلس و كميسيون‌ها براي توضيح و دفاع لازم حضور يابند.
ماده 137:
استرداد لوايح قانوني با تصويب هيأت وزيران به ترتيب ذيل امكانپذير خواهد بود:
1 - درصورتي كه استرداد پيش از تصويب كليات لايحه در مجلس باشد رئيس جمهور كتباً با ذكر دليل آن را مسترد مي‌نمايد و گزارش آن در جلسه علني اعلام مي‌شود.
2 - درصورتي كه استرداد پس از تصويب كليات لايحه و در هر مرحله تا پيش از تصويب نهايي باشد، وزير مربوط يا يكي از معاونين رئيس جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئيس جمهور مي‌تواند با ذكر دليل در جلسه علني مجلس و صحبت يك نفر مخالف هر يك به‌مدت ده دقيقه و تصويب مجلس آن را مسترد نمايد.
ماده 138: يك نسخه از كليه طرحها و لوايحي كه تقديم مجلس مي‌شود پس از اعلام وصول ،از طريق رسانه ها در اختيار عموم قرار مي‌گيرد.
قسمت سوم:
طرحهاي شوراي‌عالي استانها
ماده 139: طرحهاي مصوب شوراي‌عالي استانها كه بايد داراي عنوان و مقدمه توجيهي مشخص و مواد متناسب باشد، مستقيما يا توسط دولت به مجلس تقديم مي‌شود. وصول اين طرحها توسط رئيس جلسه يا يكي از دبيران اعلام و براي بررسي به كميسيون ذي‌ربط ارجاع و سپس چاپ و بين نمايندگان توزيع و نسخه‌اي از آن نيز براي هيأت وزيران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال مي‌شود.
تبصره:
نحوه رسيدگي به اين طرحها و نيز تقاضاي استرداد آنها مشابه لوايح دولت خواهد بود.
قسمت چهارم:
مقررات مشترك طرحها و لوايح
ماده 140: در ابتداي هر دوره قانونگذاري، هيأت رئيسه صورتي از طرحها و لوايحي را كه معوق مانده به وسيله معاونت قوانين تهيه مي كند و دراختيار نمايندگان مي گذارد و صورتي نيز براي دولت ارسال مي‌دارد. هر يك از طرحها و لوايح معوقه كه لزوم رسيدگي به آن به وسيله بيست و پنج نفر از نمايندگان يا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آيين نامه به كميسيون‌هاي مربوطه ارجاع مي‌شود و كميسيون‌ها رسيدگي را به ترتيب مندرج در اين آيين نامه‌انجام مي‌دهند. هرگاه شوراول آن طرحها يا لوايح قبلاً خاتمه يافته باشد رسيدگي به طرح يا لايحه با پيشنهاد كميسيون وتصويب مجلس يك شوري‌انجام خواهد شد. درصورت تغيير دولت، چنانچه دولت جديد رسماً استرداد لوايحي را اعلام كرده باشد، آن لوايح از جريان خارج خواهد شد.
ماده 141: نمايندگان مجلس و دولت نمي توانند يك طرح يا لايحه قانوني را كه بيش از يك موضوع دارد به‌عنوان ماده واحده پيشنهاد و تقاضاي تصويب نمايند. درصورتي كه طرح يا لايحه مشتمل بر بيش از يك موضوع باشد، بايد مواد و تبصره‌ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گيرد. هيأت رئيسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوايح مفاد اين ماده را رعايت نمايد.لايحه بودجه سالانه كل كشور و متمم آن از اين قاعده مستثني است.
مبحث سوم:
مراحل بررسي و تصويب طرحها و لوايح فوري
قسمت اول :
كليات موضوع طرحها و لوايح فوري
ماده 158:
طرحها و لوايح فوري عبارتند از يك فوريتي، دوفوريتي و سه فوريتي.
ماده 159:
وقتي كه فوريت طرح يا لايحه‌اي تقاضا مي‌شود، پس از توضيح پيشنهاد كننده يا يكي از پيشنهاد كنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوريت، رأي گرفته مي‌شود. درصورتي كه تقاضاي فوريت ضمن طرح يا لايحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمايندگان نيز ميتوانند كتباً تقاضاي فوريت آن طرح يا لايحه را بنمايند. تصويب فوريت طرحها و لوايح با توجه به درجه فوريت به ترتيب ذيل مي‌باشد:
1 - يك‌فوريت؛ با صحبت يك مخالف و يك موافق و با رأي اكثريت مطلق حاضران.
2 - دو و سه فوريت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتيب با رأي اكثريت دو سوم حاضران و دو سوم مجموع نمايندگان.
تبصره: هيأت رئيسه موظف است طرحها و لوايح داراي فوريت را حداقل يكساعت قبل از طرح فوريت آنها در جلسه علني تكثير و دراختيار نمايندگان قرار دهد.
ماده 160:
اصل بر عادي بودن رسيدگي طرحها و لوايح است. بنابراين فوريت آنها بايد مبين ضرورت و يا حالت استثنايي و مستند به دلائل ذيل باشد:
1 - يك فوريت؛ نياز فوري جامعه و اولويت طرح و يا لايحه مورد نظر نسبت به ساير موارد مطروحه.
2 - دوفوريت؛ ضرورت جلوگيري از وقوع خسارت احتمالي و فوت فرصت.
3 - سه فوريت؛ حالت كاملاً اضطراري و حياتي و براي مقابله سريع با خسارت حتمي.
ماده 161:
در طرحها و لوايحي كه فوريت آنها تصويب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاكره مي‌شود و پس از آن براي ورود به شور در ماده واحده يا مواد، رأي گرفته مي‌شود و آنگاه راجع به هر يك از مواد جداگانه مذاكره و اخذ رأي به عمل مي‌آيد.
ماده 162: با تقاضاي دولت يا پانزده نفر از نمايندگان و تصويب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده يا مواد طرح و يا لايحه مي توان از آن‌سلب فوريت بطور مطلق، و يا سلب يك فوريت از دو فوريت، و يا يك يا دو فوريت از طرحها و لوايح سه فوريتي نمود. تقاضاي فوريت يا سلب فوريت براي هر‌طرح و يا لايحه فقط يك بار امكانپذير است.
قسمت دوم:
طرحها و لوايح يك فوريتي
ماده 163:
طرحها و لوايح يك فوريتي، پس از تصويب فوريت، به كميسيون‌هاي اصلي، فرعي ارجاع مي‌شود تا خارج از نوبت مورد بررسي وتصويب قرار گيرد. گزارش كميسيون درباره اين طرحها و لوايح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بين نمايندگان توزيع مي‌شود.
ماده 164: طرحها و لوايح يك فوريتي يك شوري است و پس از وصول گزارش كميسيون، خارج از نوبت در دستور كار مجلس قرار مي‌گيرد و‌يك نوبت درباره آن شور به عمل مي‌آيد، بدين.ترتيب كه ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده يا هر يك از مواد مذاكره و اخذ رأي مي‌شود.
قسمت سوم:
طرحها و لوايح دوفوريتي
ماده 165: نحوه رسيدگي به طرح ها و لوايح دو فوريتي به شرح زير مي باشد: 1 ـ حداكثر چهار ساعت پس از تصويب فوريت، طرح يا لايحه چاپ و توزيع و به كميسيون ذي ربط ارجاع مي شود. 2 ـ حداكثر بيست ساعت پس از تصويب فوريت، پيشنهاد نمايندگان به كميسيون مربوط تسليم مي شود. 3 - گزارش كميسيون حداكثر سه روز كاري پس از تصويب فوريت، به هيأت رئيسه ارسال مي شود تا در دستور كار مجلس قرار گيرد. 4 ـ حداقل يك ساعت قبل از شروع مذاكرات، پيشنهادهاي نمايندگان چاپ و توزيع مي شود.
تبصره 1: ـ چنانچه كميسيون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننمايد طرح يا لايحه در دستور كار مجلس قرار مي گيرد.
قسمت چهارم:
طرحها و لوايح سه فوريتي
ماده 166:
طرحها و لوايح سه فوريتي، پس از تصويب فوريت، بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار مي‌گيرد.
ماده 167: در طرحها و لوايح سه فوريتي، پس از تصويب فوريت بلافاصله كليات و سپس، در همان جلسه نسبت به ماده واحده يا هر يك از مواد مذاكره و رأي‌گيري مي‌شود. پيشنهاد نمايندگان قبل از ورود به ماده واحده يا هريك از مواد پذيرفته مي‌شود و نسبت به آنها پس از اظهارات يك مخالف و يك موافق و نماينده دولت اخذ رأي به عمل مي‌آيد.